Ikona Zaśnięcia Matki Bożej
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
Ikona zaśnięcia Matki BożejJakimi słowami wyrazić tę tajemnicę? Tym pytaniem zaczyna św. Teodor swoje kazanie na święto zaśnięcia Matki Bożej. Święto obchodzone było na w Kościołach wschodnich. Świadectwa liturgiczne tego święta, jakie się zachowały, pochodzą z VIII wieku i wskazują na obchodzenie święta 15 sierpnia. W Jerozolimie święto było uroczyście obchodzone w świątyni wzniesionej przez cesarzową Eudoksię – w bazylice zaśnięcia Maryi. Prawdopodobnie święto było obchodzone z nakazu cesarskiego cesarza Maurycjusza (582-602). Święto bardzo szybko stało się jednym z najważniejszych świąt maryjnych Kościoła Wschodniego. Było poprzedzane 15 dniowym postem, co właśnie świadczy o randze tego święta. Równie ważny był czas Andronika II Paleologia (1282 – 1328), który wydał dekret poświęcający cały sierpień tajemnicy zaśnięcia i wniebowzięcia Maryi.
Ikona
W górnej części ikony pojawiają się aniołowie. W małym obłoczku, niczym w muszelkach, każdy z aniołów przyprowadza jednego z apostołów. Większość z nich, albo poprzez ruch, albo gestem, wskazuje centrum ikony – Jezusa Chrystusa. W apokryfach można przeczytać, że kiedy Chrystus Zmartwychwstały zadecydował, aby Jego Matka na zawsze była przy Jego boku w niebie, wysłał archanioła Gabriela, by przekazał Jej tę wiadomość i ujawnił przed Nią dzień wzięcia do nieba. To mówi Twój Syn: przychodzi godzina, aby moja Matka była ze Mną na zawsze. Nie bój się więc, przejdziesz bowiem do życia wiecznego. Maryja wyraża swoją radość, ale także życzenie zobaczenia apostołów. I anioł jej odpowiada: przyjdą do Ciebie, zaintonują hymny w Twojej obecności i wyprawią Twój pogrzeb. Wówczas Maryja udała się na wzgórze oliwne, gdzie miała w zwyczaju się modlić. Kiedy wędrowała na górę, drzewa w sposób cudowny skłaniały przed nią swoje korony, oddając cześć Pani świata. Po zakończonej modlitwie Maryja wróciła do swego domu, położyła się w oczekiwaniu. Obłoków z apostołami jest 12, co symbolizuje wszystkie ludy – 12 plemion Izraela.
Ikona przedstawia dwa plany pełne ruchu. Apostołowie z górnej części, znajdujący się w obłokach, zbliżają się do centrum, ku Chrystusowi ku ziemi. Jest to ruch zstępujący. Na drugim planie ten ruch rozpoczyna się od leżącej na łożu Maryi i biegnie ku górze. I ten ruch ku górze znajduje swoją kulminację w medalionie, który przedstawia Maryję wyniesioną przez aniołów do nieba.
Dwie najważniejsze postaci ikony – Chrystus i Maryja, reprezentują jednak różne kierunki. Jezus jest przedstawiony w postawie stojącej, a Maryja w postawie leżącej. Postawa Chrystusa wyraża przyjaźń, miłość Boga do człowieka. Linię horyzontalną wyraża ciało Maryi. Znajduje się w dolnej części ikony i nie jest to przypadek. Ciało utulone śmiercią wyraża bowiem gotowość ziemi, by przyjąć ziarno, z którego wyrasta nowe życie. Skrzyżowanie się linii wertykalnej i horyzontalnej, linii boskiej i ludzkiej, oznacza odkupienie całego rodzaju ludzkiego.
Dwa domy, które widać na ikonie są symbolem miasta. Znajdujemy się w mieście Dawida, na górze Syjon, gdzie wypełnione zostało prawo litery i zastąpione przez prawo ducha, gdzie Chrystus Prawodawca położył kres symbolicznemu przejściu w okresie Paschy (wspomnienie wyzwolenia z niewoli egipskiej) i ustanowił nowe przymierze, przez swoją śmierć, która była Paschą rzeczywistą (przejściem od starego d nowego przymierza). W Jeruzalem, świętym mieście Dawida Jezus – Boży Baranek zainicjował ucztę ze swoimi uczniami, tu za nich wydał się na poniżenie i śmierć, tu wreszcie przez swoje zmartwychwstanie objawił nowe życie.
Z apokryfów można wyczytać, że do Jeruzalem przybyli wszyscy apostołowie, by pożegnać Maryję. Zastali wszystko przygotowane do uroczystości pogrzebowej. Mieli mówić: Zostań z nami, opiekunko nasza, jedyna nasza obrończyni na ziemi. I płakali, że przyszedł dzień jej odejścia. Maryja zwraca się do nich: Niech wasze łzy nie zabierają mojej radości ze spotkania z synem, pochowajcie moje ciało, tak jak zostanie po mojej śmierci. Leżącą otaczają apostołowie. U wezgłowia widać św. Piotra. Natomiast u stóp Maryi widać św. Pawła. Wg apokryfów wypowiada słowa: Bądź pozdrowiona Matko życia! Prawdą jest, że nie poznałem Twego Syna, kiedy chodził po ziemi, ale kontemplując Twoje oblicze, Jego samego widzę. Ci dwaj apostołowie tworzą jakby dziób i rufę niebiańskiego okrętu, którego kadłub stanowi ciało Maryi. Budulcem tego okrętu, szlachetnym, jest sam Chrystus. Tym niebiańskim okrętem jest Kościół, który prowadzi ludzi do portu zbawienia, do portu naszego uświęcenia.
Pomiędzy apostołami, z obu stron widać postaci kobiet oraz dwie postaci w kapłańskich szatach. Jeden z nich to Dionizy Areopagita, uczeń św. Pawła.
Patrząc na widzialny Kościół, znajdujący się w tej perspektywie horyzontalnej, obserwujemy moment śmierci jednego z członków wspólnoty wierzących. Stąd smutek a twarzach zebranych. W pewnym momencie Pan ukarał plemię ludzkie, bo wybrało nieposłuszeństwo. Człowiek został wypędzony z raju. Sen śmierci był konsekwencją grzechu. Maryja, córka Adama, dźwiga również konsekwencje tego grzechu, musi zasnąć, podobnie jak jej Syn, źródło życia, musiał się poddać śmierci, chociaż sam grzechu nie popełnił. Maryja zasypia w objęciach śmierci, ale Jej grób staję się drogą ku niebu.
Syn mój i Boże mój, przyjmij moją duszę! – zawołała Maryja. I stało się, że ukazał się Chrystus w otoczeniu tysięcy aniołów. Wszedł do mieszkania Maryi z archaniołem Michałem i Gabrielem, pozdrowił apostołów zgromadzonych wokół Maryi. Widząc Syna, Maryja mówiła: Błogosławię Cię, gdyż wypełniłeś wszystko, co obiecałeś. Kim jestem ja, uboga, że obdarzasz mnie taką łaską. W Twoje ręce powierzam, mój Synu, moją duszę niepokalaną. I Tobie, a nie ziemi, powierzam moje ciało. Zachowaj nienaruszonym ciało, w których zechciałeś zamieszkać, a rodząc się z niego, zachowałeś dziewiczym.
Chrystus rozkazał archaniołowi Michałowi zabrać Maryję z duszą i ciałem i złożyć ją u stóp drzewa życia w ogrodzie rajskim. Tyle mówią apokryfy. Popatrzmy jednak na ikonę. W wielkiej muszli niebieskiej, symbolizującej chwałę, widać Chrystusa z dopiero co narodzonym dzieckiem w dłoniach, które jest ubrane w pieluszki. To dziecko, ubrane w biel, symbolizuje czystość duszy Maryi.
U góry widać medalion, który trzymają dwaj archaniołowie, którzy zabrali Maryję do nieba. Z Jeruzalem ziemskiego, miasta Bożego została zabrana do Jeruzalem niebieskiego, ponieważ jest Matką żyjących.