Ikona Wniebowstąpienia
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
Wierzę (…), że dla nas, ludzi, i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba, przyjął ciało stając się człowiekiem, umarł, zmartwychwstał trzeciego dnia, wstąpił do nieba, przyjdzie sądzić żywych i umarłych.Tak brzmią słowa 318 ojców zgromadzonych na soborze w Nicei z 19 czerwca 325 roku, zawarte w symbolu wiary, odnoszące się do ekonomii zbawienia, zrealizowanego przez Syna Bożego. W czwartek szóstego tygodnia po zmartwychwstaniu celebrowane jest przez Kościoły wschodnie Wniebowstąpienie Chrystusa. Według Dziennika Podróży Egerii można jednak zauważyć, że święto to było obchodzone wspólnie z uroczystością Zesłania Ducha Świętego. O takim obchodzeniu święta wspomina także św. Cyryl Aleksandryjski. Dopiero w V wieku dochodzi do rozdzielenia świąt, święto wniebowstąpienia jest obchodzone oddzielnie.
Symbolika ikony
Ikonografia święta Wniebowstąpienia rozwijała się na przestrzeni wieków, pojawiały się nowe elementy, sposób przedstawiania w starożytności różnił się od ikon obecnych – Chrystus wstępował po drabinie uformowanej w sposób doskonały przez obłoki. Na niektórych ikonach pojawiała się wyciągnięta dłoń Ojca. Od VI wieku następuje zmiana i święto jest przedstawiane w formie obecnej do dziś. Chrystus w górnej części ikony otoczony przez aniołów, a w dolnej części apostołowie, Maryja i aniołowie. Mamy zatem wyraźny podział ikony na dwie części – niebieską, gdzie pojawia się postać Chrystusa w chwale i ziemska, doświadczająca opuszczenia przez Mistrza.
Chrystus
W centrum górnej części ikony widać Chrystusa, który bardziej przedstawiony jest jako Ten, który zstępuje, przychodzi, aniżeli wstępujący do nieba. To jakby wypełnienie obietnicy danej apostołom: przyjdzie tak samo, jak widzieliście Go wstępującego do nieba (Dz 1,11). Będą patrzyli na tego, którego przebili (Zach 12,10). Na ikonie zatem Chrystus przybywa na obłokach, wszyscy Go widzą, nawet ci, którzy Go przebili. I opłakują Go wszystkie ludy ziemi. Dwaj aniołowie podtrzymują okrąg, w którym znajduje się zwycięzca. Chrystus zasiadający na tronie ukazuje się jako Król wszechświata. Jego szata nie jest biała, jak to miało miejsce na ikonie zmartwychwstania, ale jest to purpura przetykana złotem. To kolory królewskiego majestatu. Jego oblicze jest pełne ognia, podobne słońcu, które błyszczy całą swoją mocą. Od Niego, prawdziwego Boga i Człowieka wychodzi światło, które rozpływa się po całym niebie. Chrystus przedstawiony jest jako Pantokrator – Pan wszechrzeczy. Gest prawej ręki wyraża panowanie nad światem, a trzymany w lewej dłoni rulon oznacza prawny tytuł tej władzy.
Źródłem ikony jest przede wszystkim Ewangelia wg św. Marka, która w sposób bardzo lakoniczny mówi: Po rozmowie z nimi Pan Jezus został wzięty do nieba i zasiadł po prawicy Boga (Mk 16,19). Święty Łukasz rozszerza tę wypowiedź: Potem wyprowadził ich ku Betanii i podniósłszy ręce błogosławił ich. A kiedy ich błogosławił, rozstał się z nimi i został uniesiony do nieba (Łk 24,50 - 51). Jeszcze pełniejsze rozszerzenie następuje w Dziejach Apostolskich, gdzie św. Łukasz rozwija dialog między Mistrzem a apostołami. (por. Dz 1,1 – 12). W apokryfach informacje o wniebowstąpieniu znajdujemy tylko w Ewangelii Nikodema, ale nie ma tam nic więcej niż to, co opisują teksty zawarte w kanonie Nowego Testamentu.
Przyroda i aniołowie
Dolna część ikony jest wyraźnie wydzielona przez skupisko skał, które stanowią tło dla osób. Przed swoim wstąpieniem do nieba Jezus powiedział do uczniów: Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna,
i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem. A oto ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata. Można zauważyć, że spośród skalnych bloków wyrastają cztery krzewy, pełne zieleni i owocujące. W ten sposób autor ikony przedstawia cztery strony świata, który sam z siebie wyjałowiony i zniewolony grzechem, odpowiadając na dobrą nowinę, wydaje dzięki łasce owoc pełen życia. To także symbol czterech ewangelistów, którzy przekazują dobrą nowinę światu, dzięki której on żyje.
Na tej samej linii wertykalnej co Chrystus, znajduje się Jego Matka. Jedna spośród ludzi, która nosi aureolę. Obok, z obu stron stoją aniołowie. Ubrani na biało, również noszą aureole. To ci sami aniołowie, którzy pojawili się w momencie zmartwychwstania. Podniesione ich ramiona są oznaką zaproszenia: w górę serca, które wypowiada kapłan rozpoczynając prefację. To moment, w którym Syn Człowieczy daje nam jako dziedzictwo swoje ciało, duszę, boskość.
Dziewica i apostołowie
Wszyscy oni trwali jednomyślnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryją, Matką Jezusa i braćmi Jego. Maryja była zatem z nimi. Właśnie z tego powodu jest Ona przedstawiona na ikonie, chociaż źródła nie mówią o Jej obecności na górze oliwnej, gdzie dokonało się wniebowstąpienie. Maryja jest tutaj symbolem Kościoła, nowej Ewy. Matka Boża nosi jaśniejącą koronę, ponieważ, jak później ojcowie pustyni, już w czasie ziemskiego życia znalazła Światło, doświadczyła Bożej mocy, która zapoczątkowała w Niej uświęcenie. Maryja zajmuje centralne miejsce. Jest osią dla ludzi znajdujących się na pierwszym planie. Białe szaty aniołów podkreślają jej czystość. W niej zbiega się świat ludzki i anielski, ziemski i niebieski. Trójkąt utworzony przez dwóch aniołów i Maryję kolejny raz wskazuje na Trójcę. Dwaj aniołowie to Ojciec i Duch, Maryja natomiast swoją cielesnością przypomina o tajemnicy wcielenia Bożego Syna, który w niej i przez nią przyjął ludzkie oblicze.
Apostołowie są podzieleni na dwie grupy po sześciu. Na pierwszym planie z lewej strony widać Piotra. Po prawej stronie pojawia się Paweł. Obaj nazywani są książętami w gronie apostolskim. Apostołowie zwracają swój wzrok ku Chrystusowi, ich twarze, oczy wyrażają smutek rozstania. Jest w nich także obecna obietnica. Oczekują jej wypełnienia. Żaden z apostołów nie nosi tuniki czy płaszcza koloru zielonego. Rozpoczyna się w nich odnowa, od nich zaczyna się zstąpienie Ducha Świętego.