Definicja substancji próchnicznych gleby
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
Na ważną rolę substancji organicznej w glebie zwracano uwagę już w starożytnym Egipcie.Łaciński "humus" pochodzi bowiem od staroegipskiego słowa "k 'hem", oznaczającego żyzny namuł. Substancja organiczna gleby stała się przedmiotem dociekań badaczy pod koniec XVIII wieku. Zaczęto wówczas zwracać coraz większą uwagę na jej korzystny wpływ na cały kompleks właściwości gleby, determinujących jej żyzność i produkcyjność.
W skład substancji organicznej gleby wchodzi cały szereg mało poznanych substancji,
począwszy od stosunkowo świeżych, nierozłożonych jeszcze resztek roślinnych i zwierzęcych, aż do ciemno zabarwionych substancji bezpostaciowych, będących produktami skomplikowanych procesów humifikacji. W ostatnich latach notuje się wyraźny postęp w badaniach substancji próchnicznych gleb, jednak jeszcze wiele problemów nie znalazło wyjaśnienia. Świadczy o tym brak ścisłej definicji substancji próchnicznych gleby, jak też występowanie terminologicznych rozbieżności dotyczących pojęcia próchnicy (humusu).
Przy definiowaniu związków próchnicznych Kubiena przyjął ekologiczny punkt
widzenia, zaliczając do nich te substancje organiczne, które okazały się trudne do rozkładu i dlatego uległy nagromadzeniu w glebie.
Laatsh za substancje próchniczne uważał tę część substancji organicznej, która nie
wykazuje już makro- i mikroskopowo rozpoznawalnej struktury tkanek organizmów, z których powstała.
Hayes i Swift (1978) definiują substancje próchniczne (humic substances) jako amorficzną,
o brązowym zabarwieniu materię, której struktura i właściwości są mało poznane. W krajach angielskiego obszaru językowego pod pojęciem próchnicy rozumie się najczęściej te glebowe substancje organiczne, które pod wpływem procesu humifikacji zatraciły całkowicie strukturę obumarłych tkanek. Dzielone są one za Kononową (1966, 1975) na substancje swoiste (humic substances) i nieswoiste (non-humic substances).
Ze względu na złożony charakter substancji próchnicznych oraz wciąż niedostatecznie
jeszcze wyjaśnioną ich budowę, nie istnieje ścisła i uniwerslana definicja próchnicy. Uwzględniając różne punkty widzenia, próchnicę - czyli humus - można określić jako:
1. mieszaninę amorficznych, ciemno zabarwionych substancji o charakterze koloidalnym, powstających w glebie w wyniku procesów humifikacji,
2. produkt zachodzącej w środowisku glebowym kondensacji polifenoli i aminokwasów,
3. naturalny produkt biologicznej aktywności środowiska glebowego, powstający w wyniku transformacji resztek organicznych pod wpływem odziaływania makro- i mikroorganizmów.
Substancje organiczne występujące w glebie można podzielić następująco:
Materia organiczna gleby - wszystkie występujące w glebie związki zawierające węgiel
pochodzenia organicznego. Zalicza się tu zarówno spotykane w glebie żywe organizmy jak też obumarłe szczątki organiczne wraz z produktami ich rozkładu i humifikacji, określane mianem substancji organicznej gleby.
Substancja organiczna gleby - suma obumarłych składników organicznych (głównie roślinnych)
występujących w glebie, od świeżych, nierozłożonych resztek roślinnych i zwierzęcych do bezpostaciowych produktów rozkładu i resyntezy. Substancja organiczna występuje w glebie w zróżnicowanej morfologicznie postaci, na podstawie której wyróżniane są tzw. formy i typy próchnicy.
Żywe organizmy (edafon) - na ogół nie są zaliczane do substancji organicznej gleby, chociaż
w warstwach ornych edafon (głównie mikroorganizmy i części podziemne roślin) stanowi 10-15 % ogólnej masy martwej i żywej materii organicznej gleby.
Szczątki organiczne - resztki roślinne i zwierzęce zarówno świeże, jak też wykazujące różny
stopień rozkładu.
Substancje próchniczne - ciemno zabarwione, bezpostaciowe substancje będące produktami
rozkładu resztek organicznych oraz związki będące wynikiem resyntezy powodowanej przez mikroorganizmy w glebie. Dzielone są na swoiste i nieswoiste substancje próchniczne.
Swoiste substancje próchniczne - są to wysokocząsteczkowe związki o mało rozpoznanej
budowie, które można wyekstrahować 0,1 M roztworem NaOH. Substancje te stanowią 25-90 % substancji próchnicznych. Są one dzielone na:
- kwasy huminowe
- kwasy fulwowe
- huminy
Nieswoiste substancje próchniczne - należą tu związki o dobrze rozpoznanej budowie,
zaklasyfikowane do różnych w chemii organicznej grup strukturalnych. Stanowią one 10-15 % substancji próchnicznych. Należą tu między innymi:
- węglowodany
- tłuszczowce
- aminokwasy
- lignina
- garbniki
Konrad Szychowski