Kościelisko
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
Mimo wszystko, coś mi się jednak udało sklecić z wiadomości, które zdobyłem na projekt z biologii. Tak oto wygląda moja część szkolnego przewodnika po Kościelisku. Niech to będzie zachęta dla Was, by tam pojechać, jako, że i mnie okolice te spodobały mi się.W XVIII wieku, Kościelisko nie było wsią, lecz państwem – tworzyło wraz z okolicznymi lasami część zakopiańskich dóbr, tzw. Herrschaft Kościelisko. Już w XVI wieku rozwinęło się tu górnictwo i hutnictwo . Natomiast bytność ludzka zaczęła się na polanach po południowej stronie Gubałowskiego Pasma. Tam też wypasano podhalańskie stada z okolicy ( pierwotna nazwa wsi – Polany ). Pierwsze osady pasterskie ( od 1623 w dokumentach ) zamieniały się stopniowo w osiedla. Z nich wywodzą się takie rody jak: Krzeptowscy, Nędzowie, Obrochtowie czy Stopkowie. Dziś istnieje 21 osiedli zamieszkanych przez ok. 4000 Kościeliszczan. Według tutejszych legend, Jan Kazimierz uciekając przed Szwedami na Węgry, szedł trasą przez Palenicę, Butorów, Polanę Budzówkę ( jedną z najstarszych ), Dolinę Kościeliską, Wąwóz Kraków i Słowację.
Najcenniejszym zabytkiem góralskim jest XVIII-wieczna chałupa Sabały na Krzeptówkach - gniazdo rodu Krzeptowskich i miejsce familijnych zjazdów. W 1901 pierwszym roku zaś, górale postawili, dla uczczenia nowego wieku, krzyż na Giewoncie.
Sławni z Kościeliska:
- Janosik Nędza – Litmanowski – zbójnicki hetman z powieści Kazimierza Przerwy Tetmajera; podobno mieszkał na Nędzówce.
- Jan Krzeptowski – Sabała – gawędziarz, muzykant i notoryczny kłusownik, przyjaciel doktora Tytusa Chałubińskiego.
- Zbójnik i gawędziarz Tomek Gadeja
- Pisarze ludowi: Andrzej Tylka – Suleja i Stanisław Nędza – Kubiniec
Kościeliski rodowód, tradycja przypisuje też jednemu z pierwszych przewodników tatrzańskich i muzykantowi Bartusiowi Obrochcie, którego nuty inspirowały Karola Szymanowskiego i Ignacego Paderewskiego. Natomiast na pewno urodził się tu Andrzej Stopka – Nazimek, nauczyciel, badacz folkloru i twórca ruchu regionalnego. Warto wspomnieć także tatrzańskich ratowników, którzy podejmowali się brawurowych prób ratowania innych ludzi – m. in. w 1945 roku uratowali trzech partyzantów rosyjskich i dwie sanitariuszki słowackie, pomimo bardzo trudnych warunków pogodowych. Akcja ta trwała 48 godzin, przez które ryzykowali śmierć z rąk Niemców.
Ciekawostką jest fakt, że nazwa Zakopane pochodzi od tego, iż pierwsi osadnicy zasiali na terenie dzisiejszego Zakopanego ziarno, by sprawdzić czy da się tu przeżyć. Ponadto, w 1954 roku utworzono Tatrzański Park Narodowy, by chronić tutejszą przyrodę przed zniszczeniem.