Gorsza woda w Jeziorze Zegrzyńskim!
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
Ponad 80 proc. zlewni Bugu i Narwi znajduje się w granicach Polski, a pozostałe 20 proc. u naszych wschodnich sąsiadów. Rzeki zasilające Jezioro Zegrzyńskie w pobliżu Warszawy mają swoje źródła na terenie Ukrainy i Białorusi. Narew jest rzeką nizinną, która wypływa z Puszczy Białowieskiej na terenie Białorusi, przepływa przez północno-wschodnią Polskę na odcinku 448 km i wpada do Wisły w Modlinie. Jako jedna z nielicznych rzek na świecie płynie siecią rozgałęziających i łączących się koryt, tworząc rozległe powierzchnie bagien i torfowisk. Powierzchnia dorzecza Narwi przekracza 75 tys. km. kw. Dorzecze Bugu jest o połowę mniejsze, z czego 19 tys. km' znajduje się na obszarze Polski. Rzeka o długości 772 km ma swoje źródło na Wyżynie Podolskiej na Ukrainie. Przepływa przez terytorium Ukrainy, Białorusi i Polski (224 km), gdzie łączy się z Narwią i wpada do Jeziora Zegrzyńskiego. Woda z zalewu zanim trafi do stołecznych mieszkań oczyszczana jest w Zakładzie Wodociągu Północnego w Wieliszewie.Gorsza jakość wody
W zlewni Bugu i Narwi wykonano w ostatnich latach wiele inwestycji porządkujących gospodarkę ściekową, a mimo to jakość wody w Jeziorze Zegrzyńskim ostatnio się pogorszyła. Być może przyczyną są zanieczyszczenia obszarowe, wynikające z nawożenia gleb. Trudno jednoznacznie przesądzić z jakiego powodu woda ma gorszą jakość, ale prowadzone kontrole potwierdzają, że krajowe oczyszczalnie dotrzymują obowiązujących standardów. Najprawdopodobniej więc źródła tych zanieczyszczeń znajdują się poza granicami Polski..
- My mamy kontrolę jedynie nad krajową częścią transgranicznej zlewni, gdzie obowiązują unijne standardy jakości wód - wyjaśnia prof. dr hab. Paweł Błaszczyk z Instytutu Ochrony Środowiska. - Nie mamy natomiast wpływu na przestrzeganie podobnych zasad na Ukrainie i Białorusi. Pewne wysiłki w tym zakresie są jednak podejmowane. Staramy się o rozszerzenie unijnych wymagań dotyczących czystości wód także poza naszą wschodnią granicę.
Niedawno podpisano porozumienie o współpracy polsko-białorusko-ukraińskiej dotyczącej wspólnych przedsięwzięć na rzece Bug w ramach programu INTERREG gdzie wszyscy partnerzy są wspierani środkami unijnymi z funduszy strukturalnych. Ma to doprowadzić do poprawy czystości wody w Bugu. Współpraca transgraniczna w tym zakresie jest bardzo istotna, bo pozwoli na redukcję znacznego ładunku zanieczyszczeń trafiających z Ukrainy i Białorusi do Jeziora Zegrzyńskiego, strategicznego źródła zaopatrzenia Warszawy w wodę.
Usuwanie zanieczyszczeń
Zlewnia Jeziora Zegrzyńskiego zajmuje ok. 28 proc. powierzchni Polski i obejmuje 116 aglomeracji, w tym 5 powyżej 100 tys. mieszkańców. Są to: Chełm, Siedlce, Białystok, Ciechanów i Ełk, gdzie standardy usuwania związków azotu i fosforu w ściekach komunalnych są bardzo wysokie. Nowoczesne oczyszczalnie zlokalizowane w tych miastach pozwalają na spełnienie tych wymagań. W 33 aglomeracjach od 15 tys. do 100 tys. równoważnej liczby mieszkańców (RLM) obowiązują podwyższone parametry usuwania biogenów. We wszystkich miejscowościach są oczyszczalnie, choć tylko 20 z nich spełnia ten wymóg. Najłagodniejsze wskaźniki obowiązują w 78 aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM, gdzie ścieki są oczyszczane biologicznie. Jedynie 12 nie posiada jeszcze takich oczyszczalni.
We wszystkich miejscowościach położonych w zlewni Bugu są nadal słabo rozbudowane zbiorcze systemy kanalizacyjne. W dużych aglomeracjach ten wskaźnik wynosi od 45 do 95 proc., a w małych tylko od 1 do 25 proc. co nie zapewnia zgodnego z prawem oczyszczania ścieków.
- Aby doprowadzić do poprawy tej sytuacji i osiągnięcia odpowiedniego stanu jakości wody w Bugu i Narwi, które znajdują się po polskiej stronie prowadzone są intensywne działania - kontynuuje prof. Paweł Błaszczyk. - W tej zlewni wykonano w ostatnich latach wiele inwestycji, dlatego stopień oczyszczania ścieków ze źródeł punktowych jest znaczny. Nie mamy jednak wpływu na to, co dopływa do Jeziora Zegrzyńskiego zza wschodniej granicy.
Ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych ze źródeł punktowych w ściekach oczyszczonych w zlewni Bugu wynosi 167 tys. RLM. Jeśli się przeliczy na ścieki nieoczyszczone jest to co najmniej 10 razy więcej, przy jednoczesnym założeniu, że Białoruś i Ukraina oczyszczają ścieki w 90 proc. Tak oczywiście nie jest, bo w tym bilansie zanieczyszczeń biodegradowalnych zasadniczy udział ma Ukraina. Cały Lwów odprowadza ścieki do cieków wodnych, które łączą się z Bugiem. Udział Białorusi jest niewielki, bo wynosi ok. 5 proc., ale problemem bardzo istotnym jest Brześć. Dotyczy to nie tyle oczyszczalni, co lagun osadowych, które znajdują się w pobliżu Bugu. W przypadku wysokich stanów wody na tej granicznej rzece i zjawisk powodziowych, można obawiać się spływu osadów do Bugu i groźnego, spotęgowanego nimi zanieczyszczenia rzeki, a tym samym wód Jeziora Zegrzyńskiego. Wspólne inwestycje polsko-białoruskie mogą tym problemom skutecznie zaradzić, ale te działania muszą być podejmowane przez administrację rządową.
- Od dobrej współpracy wszystkich środowisk zależy dalsza poprawa jakości wód w Polsce, mówi Anna Czyżewska, członek zarządu MPWiK S.A w m.st. Warszawie - Ma to szczególne znaczenie teraz, kiedy wdrażamy Ramową Dyrektywę Wodną, która kładzie duży nacisk na zaangażowanie firm wodociągowych w ochronę źródeł wody pitnej. Jeżeli chcemy terminowo spełnić nasze unijne zobowiązania w tym zakresie, to decyzje poprzedzające rozpoczęcie każdej inwestycji muszą być wydawane dużo szybciej i sprawniej niż się to odbywa obecnie, zwłaszcza jeśli dotyczą współpracy transgranicznej. Od tego również zależy dobre wykorzystanie funduszy europejskich przeznaczonych na ten cel.
Monitoring czystości wód
Woda w Bugu wpływająca w granice Polski jest kontrolowana. Prowadzone systematycznie pomiary potwierdzają przekraczanie norm i wskaźników określonych w przepisach polskiego i unijnego prawa. Jakość wody w Jeziorze Zegrzyńskim badana jest w punktach pomiarowych w Białobrzegach i w Zegrzu - Z tych badań wynika, że wzrasta zanieczyszczenie akwenu związkami azotu i fosforu na skutek odprowadzania do wód powierzchniowych nieczyszczonych ścieków - ostrzega prof. Marek Gromiec z Rady Ekspertów powołanej przy Miejskim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji S.A w m.st. Warszawie. - Widocznym efektem są tzw. zakwity. Zwiększona ilość składników pokarmowych w środowisku przyspiesza rozmnażanie się mikroorganizmów, głównie glonów, sinic i bakterii. Przy takim wzroście liczebności drobnoustrojów rośnie też biologiczne zapotrzebowania na tlen. Jak wyczerpują się jego zapasy to organizmy obumierają i na dnie zbiornika zaczynają gromadzić się muły, co prowadzi do zmniejszania się jego głębokości. Obliczyłem, że pojemność akwenu z 94 tys. m'. zmniejszyła się już o 5 6 proc. Jest to zjawisko niepokojące, bo jest to przecież ujęcie wody pitnej dla Warszawy.
Zanieczyszczenia biologiczne są spowodowane obecnością drobnoustrojów, a chemiczne zawartością szkodliwych substancji i metali ciężkich takich jak ołów czy niebezpieczny dla naszych kości kadm. Na szczęście ich zawartość w Jeziorze Zegrzyńskim jest bardzo niska i systematycznie spada. Nie ma też problemu z pestycydami, które dość powszechnie występują w wodach powierzchniowych w wielu krajach Zachodniej Europy.
Uzdatnianie wody
Substancje zanieczyszczające wody powierzchniowe wpływają na jej barwę i smak oraz mętność. Zanim woda z Jeziora Zegrzyńskiego trafi do naszych mieszkań wymaga zastosowania procesów fizycznego i chemicznego uzdatniania w Stacji Uzdatniania Wody w Zakładzie Wodociągu Północnego w Wieliszewie.
Surowa woda jest najpierw wstępnie ozonowana, następnie uzdatniana chemicznie i filtrowana przez filtry wypełnione piaskiem. Okresowo dozowany jest również pylisty węgiel aktywny. Korekta odczynu wody - pH następuje przy użyciu naturalnego wapna. Końcowym procesem jest dezynfekcja. Jej zadaniem jest niszczenie mikroorganizmów obecnych w wodzie oraz jej zabezpieczenie przed powtórnym rozwojem materii ożywionej, głównie bakterii, w sieci wodociągowej. Czynnikiem dezynfekującym jest obecnie ozon i chlor, który po zakończeniu trwającej właśnie modernizacji zakładu zastąpiony będzie w bL przez dwutlenek chloru. Pierwszy etap dezynfekcji odbywa się w Stacji Uzdatniania Wody w Wieliszewie, a drugi na Stacji Strefowej w Białołęce, oddalonej od źródła o ok. 18 km.
Dostarczana do sieci miejskiej woda odpowiada normom sanitarnym pod względem chemicznym, fizycznym i bakteriologicznym oraz warunkom określonym w obowiązujących przepisach i zaleceniach, Światowej Organizacji Zdrowia - zapewnia państwowy wojewódzki inspektor sanitarny Małgorzata Czerniewska-Ankiersztejn: - Realizowane przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji inwestycje przynoszą coraz lepsze efekty.
Korzyści z modernizacji
W Zakładzie Wodociągu Północnego wprowadzona będzie flotacja ciśnieniowa. Inwestycja jest dofinansowana z unijnego Funduszu Spójności.
Flotacja jest nieskomplikowanym, ale skutecznym procesem oczyszczania wody. Ta metoda polega na wprowadzeniu do zbiornika z wodą mikroskopijnych pęcherzyków powietrza, które wynoszą zanieczyszczenia na powierzchnię i tworzą na niej łatwy do zebrania kożuch. Proces flotacji ciśnieniowej jest powszechnie stosowany m.in. w Wielkiej Brytanii.
Dzięki zastosowaniu tej metody usuwanie zanieczyszczeń organicznych będzie jeszcze skuteczniejsze, a dodatkowo spowoduje znaczną obniżkę kosztów eksploatacji powstających filtrów węglowych. Największą jednak korzyścią dla konsumentów będzie dalsza poprawa wskaźników organoleptycznych wody dostarczanej mieszkańcom Warszawy. Ten układ technologiczny będzie odporny na wszystkie chimeryczne zachowania wody w Jeziorze Zegrzyńskim, które jest alternatywnym i jednocześnie strategicznym źródłem wody dla Warszawy.
Poprawa jakości wody w Jeziorze Zegrzyńskim ma też istotne znaczenie dla ekosystemu. Występuje tu 25 gatunków ryb, w tym 16 eksploatowanych gospodarczo (najczęstsze są płoć, leszcz, krąp). Jezioro jest także miejsce gniazdowania lub przebywania ptaków podczas ich sezonowych wędrówek. Zaobserwowano tu aż 62 gatunki ptaków wodno-błotnych (48 podczas przelotów wiosennych, 36 w czasie migracji jesiennych, a 25 gatunków rokrocznie buduje nad jeziorem gniazda i wyprowadza pisklęta).W kilka lat po utworzeniu jeziora, znacznie zwiększyła się liczba migrujących tędy ptaków. Jezioro stwarza dogodne warunki do żerowania oraz bezpiecznego ukrywania się podczas przerw w odbywaniu wędrówek. Jest to obecnie znaczące miejsce na trasie europejskich wędrówek ptasich. Zachowanie bogactwa przyrodniczego ekosystemu zależy w dużej mierze od jakości wody w Jeziorze Zegrzyńskim. Ten retencyjny zbiornik został sztucznie utworzony w 1963 roku po przegrodzeniu koryta Narwi zaporą w Dębem, w najgłębszym miejscu, nieopodal Zegrza. Rozciąga się od wysokiej na 24 m zapory i usytuowanej na niej elektrowni wodnej, aż po historyczne miasto Pułtusk. Połączenie z Warszawą zapewnia akwenowi 19 km Kanał Żerański. Jest to ważny odcinek jednej z głównych arterii wodnych łączących Jeziora Mazurskie oraz dorzecze Narwi i Bugu z Wisłą.
Gazeta Przyroda Polska, Nr 8 sierpień 2007, Jolanta Czudak - Kiersz