Religie Archipelagu Malajskiego

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

Witam!
Będę zamiaszczał opisy religii na podstawie książki "Zarys dziejów religii" pod redakcją J.Kellera. Są to skany tekstów z tj pozycji. Może komuś sie to przyda.

Józef Pacholczyk RELIGIE
ARCHIPELAGU MALAJSKIEGO
Mniejszy rozdział omawia religie, które zarówno w przeszłości, jak i obecnie spotykamy na obszarze Archipelagu Malarskiego (większą część tego obszaru zajmuje obecnie Republika Indonezji) oraz uwzględnia część Półwyspu Malajskiego, etnicznie i kulturowo bardzo silnie związanego z Archipelagiem, pomija natomiast obszar papuaski (Nowa Gwinea). Mieszkańców Archipelagu nazywać będziemy Indonezyjczykami, chociaż według etnologów niemieckich z końca XIX w. termin Indonezja obej-
muje również Archipelag Filipiński, który, choć etnicznie pokrewny, nie
zostanie tu uwzględniony ze względu na luźny związek kulturowy i historyczny z resztą obszaru Azji południowo-wschodniej.
Pod względem wyznaniowym Archipelag Malajski stanowi barwną mozaikę bardzo różnorodnych wierzeń ludowych oraz religii pochodzenia nieindonezyjskiego, jak braminizm, buddyzm, islam czy chrześcijaństwo które napływały tu w różnych okresach, a na różnych obszarach i w rozmaitych środowiskach w odmienny sposób kształtowały oblicze religijne Archipelagu.
Dzisiejsi Indonezyjczycy należą do rasy austronezyjskiej i nie stanowią ludności pierwotnej na Archipelagu. Na wiele wieków przed naszą erą z kontynentu azjatyckiego, prawdopodobnie z południowych Chin, napłynęli oni do Indonezji wypierając stamtąd negroidalne ludy papuaskie. Do początku naszej ery, to jest do pojawiania się pierwszych obcych wpływów —■ wpływów indyjskich — w Indonezji wykształciła się dość wysoką kultura i cywilizacja, zwłaszcza na niektórych, specjalnie uprzywilejowanych przez warunki naturalne wyspach, jak Jawa, Sumatra czy Bali gdzie już wtedy znana była np. uprawa ryżu na irygowanych polach. zwanych sawah.
Według wszelkiego prawdopodobieństwa zespól rodzimych wierzeń -Indonezyjczyków z tego okresu zbliżony był do istniejących obecnie wierzeń ludowych Archipelagu. Od pierwszych wieków naszej ery rozpoczyna się okres wpływów religii indyjskich, braminizmu i później buddyzmu, które w następnych wiekach dały początek synkretyzmowi. Między XV a XVI w. pojawia się islam, którego wpływy obejmują większość Indonezji i który do dziś dnia stanowi najsilniejszą liczebnie i najbardziej wpływową religię Archipelagu. Począwszy od XVI w. rozwijają też swoją działalność misje katolickie i protestanckie. Omawiając te obce religie uwzględniamy tylko ich historyczny rozwój, wpływy i formy charakterystyczne dla Archipelagu.
LUDOWE WIERZENIA INDONEZYJCZYKÓW
Dzisiejszy stan badań nad religiami Indonezji skłania do przypuszczenia, że omówione poniżej wierzenia są najstarsze na Archipelagu, a w każdym razie pewne jest, że to właśnie one występowały bezpośrednio przed pojawieniem się religii indyjskich. Przy badaniach nad religiami Indonezji jedynie w przypadku ośrodków najbardziej rozwiniętych, jak Jawa i Bali, korzysta się z pomocy archeologii, choć i tu zabytki są niezbyt liczne, w pozostałych przypadkach uczeni opierają się głównie na wynikach badań etnograficznych.
Wśród wierzeń uważanych za najstarsze u Indonezyjczyków mamy również takie, które są pochodzenia nierodzinnego, jak np. kult słońca u Bataków połączony z ofiarą z konia, kult bogini matki wśród ludności południowej Nias czy wegetalizm u Minangkabau. W naszych czasach ludowe wierzenia w najczystszej formie spotyka się u niektórych prymitywnych ludów żyjących w centrum Sumatry, Borneo czy Celebesu, u pozostałych zostały one zmieszane z elementami obcych religii.
Pomimo ogromnego zróżnicowania w wierzeniach Indonezyjczyków można znaleźć pewne wspólne koncepcje w zakresie kosmogonii i mitologii, eschatologii i kultu zmarłych (przodków).
W dziedzinie kosmogonii najpowszechniejsze jest przekonanie, że człowiek urodził się na skutek działania sił słońca i ziemi. Spotykane dziś legendy o tym, skąd się wziął człowiek, są pochodzenia obcego: indyjskiego wśród Bataków i Nias (Sumatra), morskich Dajaków (Borneo), Bugisów (Celebes) i Bali jeżyków oraz muzułmańskiego u Minangkabau i Atjeh (Sumatra) itd. Najbardziej zbliżone do prototypu indyjskiego również w dziedzinie mitologii są tradycje Bataków. Kontakt między mężczyzn, jak i kobiet; funkcja kapłana jest na ogół dziedziczna. Obok naczelnych bóstw występuje mnóstwo półbogów i duchów nawet wtedy, gdy mitologia zaczerpnięta jest z islamu.
Wśród Indonezyjczyków powszechny jest dynamizm, wiara w istnienie w istotach żywych i martwych tajemnej siły, zwanej mana (mai. gaja, jaw. kesakten). Siła ta u człowieka zlokalizowana jest przede wszystkim w głowie, włosach, wnętrznościach i krwi. Poza tym znajduje się we wszystkich dziwnie wyglądających przedmiotach. Mana uważana jest za siłę niezależną od swego suhstratu i dającą się przenosić. Wśród wyspiarzy istniało i do dziś istnieje wiele praktyk mających na celu powiększenie własnej many kosztem many swych wrogów. Właśnie one były źródłem kanibalizmu występującego dawniej często, a i dziś sporadycznie, np. w centrum Borneo, oraz zwyczajów łowców głów pośród Daja-ków. Z maną związane jest wiele innych zwyczajów, jak np. noszenie długich włosów przez kobiety Bare-Toradja, aby uprawiany przez nie ryż rósł wysoko, oraz zwyczaj palenia kilku włosów przed składaniem krwawej ofiary z ludzi czy świń, jak to miało miejsce u Nias (Sumatra). Również i niektóre zwierzęta posiadały większą ilość many, jak np. pies u Dajaków i Toradjów, bawół u Jawajczyków czy świnia u Mas.
Elementem animistycznym w wierzeniach Indonezyjczyków jest przekonanie, że zarówno ludzie, jak i zwierzęta, rośliny czy przedmioty martwe posiadają dusze, choć istnieje wyraźne rozgraniczenie pomiędzy tymi duszami. Dusze ludzi i zwierząt po śmierci żyją nadal, natomiast dusze roślin i przedmiotów martwych giną wraz ze zniszczeniem materialnego substratu. Wyjątek stanowi jedynie dusza ryżu, głównego pożywienia Indonezyjczyków, uważana za równą duszy ludzkiej. Dusze ludzkie, będąc niezależne od ciała, mogą je opuszczać zarówno czasowo, np. w czasie choroby czy snu, jak i na stałe, w przypadku śmierci, kiedy ciało ginie, a dusza żyje nadal. Na ogół panuje przekonanie, że dusze zmarłych przynajmniej przez jakiś czas pozostają pośród żywych niewidzialne podobnie jak duchy. Niezależność duszy i ciała jest źródłem ustawicznych zabiegów, by dusza jak najrzadziej opuszczała swoje ciało. Znane są również praktyki mające na celu zatrzymanie dusz przez składanie im ofiar i przez modły, jak to ma miejsce np. u Bataków, uwięzienie cudzej duszy, by wzmóc siłę własnej czy też odzyskać własną duszę, do czego niezbędna jest interwencja kapłana. Za siedzibę duszy uważa się rozmaite części ciała, zwłaszcza wątrobę i serce.
Powszechne jest przekonanie, że dusza po śmierci człowieka w dalszym ciągu pozostaje w ścisłym związku ze światem żywych. Stąd wynika obawa przed duszami, a szczególnie przed tymi, które stały się zły mi demonami. Aby uchronić się przed złym działaniem dusz, stosuje się specjalne ceremonie żałobne i składa ofiary. Jest to zjawisko tak powszechne, że występuje również wśród ludzi nawróconych na islam czy chrześcijaństwo. Nawiązywanie bezpośredniego kontaktu z duszami zmarłych jest domeną szamanów, którzy osiągają trans za pomocą tańców, palenia kadzidła itp., używając przy tym również statuetek wyobrażających zmarłych. Składane ofiary bywają bardzo różne w rozmaitych częściach Archipelagu, często są to ofiary krwawe, niekiedy, zwłaszcza dawniej, również ofiary z ludzi, np. z niewolników. Dusze po krótkim pobycie pośród żywych przechodzą do krainy zmarłych, znajdującej się gdzieś na zachodzie i podobnej do świata żywych, gdzie są grupowane według rodzajów śmierci, jakiej zaznały ich ciała. U niektórych ludów eschatologia zaczerpnięta została z religii indyjskich czy islamu. Wiele dawnych obrzędów religijnych zatraciło obecnie, zwłaszcza wśród bardziej rozwiniętych ludów, jak np. Jawajczyków, swój pierwotny charakter sakralny i stało się po prostu zabawami.
Ilustracją kultów ludowych występujących we współczesnym społeczeństwie może być religia nie zurbanizowanych Jawajczyków, zwanych abanganami. Przykład ten jest o tyle jeszcze ciekawy, że odnosi się do wyspy szczególnie uprzywilejowanej przez warunki naturalne, na której wykształciła się stosunkowo wysoka kultura, oraz że na Jawie wpływy obcych religii były zawsze silne.
Tradycję religijną abanganów stanowi przede wszystkim celebrowanie rytualnych biesiad — slametanów — i skomplikowany system wierzeń w duchy oraz cały kompleks teorii i praktyk leczniczych, czarodziejskich i magicznych. Slametany celebruje się w związku z rozmaitymi okolicznościami życia, jak urodziny, zawarcie małżeństwa, obrzezanie czy śmierć, oraz w związku ze świętami muzułmańskimi, z życiem konkretnej wsi, np. bersih desa — oczyszczanie wsi ze złych duchów — czy też z rozmaitymi przygodnymi okazjami, jak wyjazd w daleką podróż, zmiana imienia lub choroba.
Formy tych slametanów są różne, ale ogólny schemat jest stały. Slametan składa się z rytualnej "biesiady, palenia wersetów z Koranu i tradycyjnego przemówienia gospodarza w stylu jawajskim. Slametany symbolizują mistyczną jedność uczestników, tj. rodziny, sąsiadów, przyjaciół, służby, lokalnych domów, zmarłych przodków i nieraz prawie zapomnianych bogów; mają również na celu przejednanie duchów, kadzidło bowiem i aromat przygotowywanych potraw jest ich pokarmem. Ceremonie obrzezania, małżeństwa czy pogrzebu mają w sobie pewne elementy muzułmańskich części: oficjalnej, muzułmańskiej, często w meczecie, w obecności urzędników muzułmańskich, i slametanu, stanowiącego w przekonaniu abanganów istotę obrzędu.
Jawajczycy wierzą w istnienie znacznej ilości duchów. Pełno ich jest
wokół domostw, we wszystkich niezwykle wyglądających fragmentach krajobrazu, wokół cmentarzy, ruin świątyń i w lasach. Zasadniczo nie ma konkretnej doktryny dotyczącej duchów i ich klasyfikacji. Wierzenia są tu często indywidualne, a charakterystyka poszczególnych duchów różna w rozmaitych punktach Jawy. Na ogół rozróżnia się 3 grupy duchów:
1. memedis — duchy wyrządzające ludziom szkody;
2. lelembut — niewidzialne duchy powodujące u ludzi choroby i ulegające jedynie sile dukunów — czarowników, znachorów:
3. tujul — duszki, które są na usługach ludzi, mogą wykonywać ich polecenia i w których posiadanie wchodzi się przez post i medytację.
Leczenie, czary i magia należą do funkcji dukuna, swego rodzaju znachora -czarownika, i stanowi trzecią, obok slametanów i duchów, kategorię religii abanganów. Wiara w moc dukuna jest powszechna na Jawie nie tylko pośród abanganów, ale nawet zurbanizowanych muzułman czy też arystokracji, wyznawców mistycyzmu hinduistyczno-buddyjskiego, chociaż u tych ostatnich ma charakter drugorzędny. Istnieje wiele typów dukunów mających różną specjalność. Są dukuni od leczenia zaklęciami, lekami, specjaliści od obrzezania, ślubów, pośrednicy (szamani) itp. Praktyki magiczne mające przyprawić kogoś o chorobę i śmierć są również prawie wyłącznie wykonywane przez dukunów. Wiara w skuteczność magii jest powszechna i głęboko zakorzeniona w świadomości Jawajczyków, niekiedy nawet w sferach inteligencji z europejskim wykształceniem.
W eschatologii Jawajczyków można wyodrębnić 3 typy:
1. muzułmański — wiara w nagrodę i karę,
2. Indyjski — wiara w reinkarnację;
3. najbardziej powszechny — przekonanie, że po śmierci indywidualna
osobowość całkowicie zanika i że z człowieka pozostaje tylko proch. Chociaż Jawajczycy wyobrażają sobie zmarłych jako duchy, które mogą ingerować w sprawy żywych i wymagają oddawania sobie czci, to jednak nie mają jasnego wyobrażenia, co dzieje się z człowiekiem po śmierci. System religijny abanganów zawiera elementy wszystkich religii występujących na Jawie w jej historii, jest prawdziwie ludową tradycją
i stanowi podstawę kultury Jawajczyków. Cechuje go indyferentyzm doktrynalny przy jednoczesnym ogromnym zainteresowaniu szczególnymi rytualnymi.

cdn

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl