Planety i księżyce
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
<h4>Planety Układu Słonecznego</h4> <p>Ziemia jest małą planetą, jedną z dziewięciu krążących wokół Słońca, jednej ze 100 miliardów gwiazd w naszej galaktyce. Cała dziewiątka porusza się dookoła Słońca, trzymana siłą jego grawitacji. Prawie wszystkie planety mają księżyce, wędrujące wokół nich po właściwych orbitach. Słońce, planety i ich księżyce, a także wiele mniejszych obiektów i ciał niebieskich, głównie asteroidów i komet, wszystkie razem tworzą Układ Słoneczny.<br> <br> Cztery planety krążące najbliżej Słońca, mianowicie: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars - w takiej kolejności ich orbity oddalają się od naszej gwiazdy - mają podobne cechy. Tę czwórkę przyjęto więc nazywać planetami ziemskimi. Są małymi, skalistymi ciałami, o stosunkowo dużej gęstości, nie posiadającymi wcale lub jedynie nieliczne księżyce.<br> <br> Kolejne cztery planety: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun, nazwano planetami-gigantami. Mają formę dalece bardziej pierwotną niż ich 4 małe siostry i zbudowane są przeważnie z gazów.<br> <br> W żadnej z dwóch kategorii nie mieści się Pluton - obiekt najodleglejszy i zarazem najmniejszy.</p> <h4>Merkury - najbliżej Słońca</h4> <p>Bliskie położenie Słońca bardzo utrudnia badania Merkurego. Można go obserwować nie dłużej niż przez dwie godziny o zmierzchu (po zachodzie Słońca) lub brzasku (przed jego wschodem). Większość tego, co wiemy o Merkurym zawdzięczamy badaniom wykonanym przez sondę kosmiczną Mariner 10, która w latach 1974-1975 trzykrotnie okrążyła planetę.<br> <br> Dwie osobliwości orbity Merkurego odróżniają go od innych planet. Po pierwsze: płaszczyzna jego ekliptyki jest bardziej nachylona niż większości pozostałych. Po drugie: planeta krąży po bardzo eliptycznym torze. Kiedy Merkury znajduje się w perihelium (punkt orbity położony najbliżej Słońca), to jego odległość od Słońca wynosi mniej niż 2/3 odległości od naszej gwiazdy w chwili znajdowania się planety w aphelium (miejscu najodleglejszym od Słońca).<br> <br> Merkury krąży tak blisko Słońca, że otrzymuje sześciokrotnie więcej promieniowania słonecznego niż Ziemia. Łatwo sobie wyobrazić, że temperatura na oświetlonej powierzchni planety musi być bardzo wysoka.<br> <br> Powierzchnię Merkurego wydają się pokrywać kratery podobne do tych obserwowanych na Księżycu. Powstały od uderzeń meteorytów rozmaitej wielkości, od których roiło się w Układzie Słonecznym. kiedy powstawały planety, czyli 5 miliardów lat temu.<br> <br> Kratery na Merkurym, podobnie jak te na Księżycu, od ich powstania pozostają w stanie nie zmienionym. Na planecie nie występuje bowiem zjawisko erozji, gdyż nie posiada ona atmosfery.<br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 58 mln km (0,39 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 0,24 roku ziemskiego <br> Długość dnia: 59 dni ziemskich <br> Średnica: 4878 km (0,38 średnicy Ziemi) <br> Siła ciężkości: 0,37 wartości ziemskiej <br> Księżyce: Brak</i></p> <h4>Wenus - na zawsze w chmurach</h4> <p>Wenus, świecąca bardzo jasno na niebie, jest planetą leżącą najbliżej Ziemi. Położona na nieboskłonie blisko Słońca, daje się obserwować jedynie przez kilka godzin, zarówno przed jego wschodem, jak i po zachodzie.<br> <br> Rozmiary Wenus i jej odległość od Słońca czynią planetę bardzo podobną do Ziemi. Przez długie lata wierzono, nim w pełni poznano cechy planety, że istnieje na niej życie. Okazało się jednak, że temperatura na jej powierzchni wynosi 460C, znacznie więcej, niż wynikałoby z odległości dzielącej Wenus od Słońca. Dlaczego jest tam tak gorąco?<br> <br> Rozwiązanie zagadki kryje, bardzo gęsta wenusjańska atmosfera. Promieniowanie słoneczne potrafi przez nią przeniknąć i ogrzać powierzchnię planety. Atmosfera ta jest jednak nieprzenikniona dla promieni cieplnych emitowanych przez samą powierzchnię Wenus. Ciepło zostaje uwięzione na planecie. Zjawisko to nosi nazwę efektu szklarniowego (cieplarnianego). Zamienia ono Wenus w piekło wysokiej temperatury i ciśnienia. To ostatnie jest około 100-krotnie większe niż na Ziemi.<br> <br> Powierzchnia Wenus nie daje się bezpośrednio obserwować ponieważ nieprzerwanie okrywa planetę cienka warstwa chmur.<br> <br> Wenus jest planetą geologicznie aktywną - prawdopodobnie występują na niej czynne wulkany. Góry na planecie są wyższe niż Mount Everest, a obszary przypominaj ące ziemskie kontynenty, wyniesione są powyżej przeciętnego poziomu powierzchni Wenus. Na wyróżnienie zasługują rozległe depresje. Mogły one być niegdyś dnami oceanów, które dawno temu wyparowały.<br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 108 mln km (0,72 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 0,62 roku ziemskiego <br> Długość dnia: 243 dni ziemskich <br> Średnica: 12 104 km (0,95 średnicy Ziemi) <br> Siła ciężkości: 0,91 wartości ziemskiej <br> Księżyce: Brak</i></p> <h4>Ziemia - błękitna planeta</h4> <p>Ziemia to planeta, którą zamieszkujemy. Przyzwyczailiśmy się do tego faktu i trudno o niej myśleć, jak o planecie czy ciele niebieskim. Jak wygląda z kosmosu?<br> <br> Pierwszą cechą, która rzuca się w oczy jest jej niebieska barwa. Wielkie obszary na jej powierzchni pokrywają oceany. Jest jedyną planetą, na której woda istnieje w stanie ciekłym.<br> <br> Woda jest także obecna w chmurach pojawiających się w atmosferze. Tam często tworzy kryształki lodu. Dzięki zawartości wody w różnych stanach skupienia chmury mają charakterystyczną barwę. Osobliwością Ziemi jest jej atmosfera, złożona przede wszystkim z azotu i tlenu. W porównaniu z wenusjańską czy marsjańską zawiera obecnie niewiele dwutlenku węgla. Znaczne niegdyś ilości tego gazu zostały rozpuszczone w morskiej wodzie i skonsumowane przez pierwsze formy życia, jakie pojawiły się na Ziemi. Były nimi zielone morskie glony, które w zamian wzbogaciły atmosferę w tlen.<br> <br> Z geologicznego punktu widzenia Ziemia jest bardzo aktywną planetą. Skorupa ziemska podzielona jest na kilka wielkich płyt, które powoli dryfują. Na przykład Europa i Ameryka, zajmujące oddzielne płyty, wciąż oddalają się od siebie z prędkością kilku centymetrów rocznie.<br> <br> Na dnie Oceanu Atlantyckiego, gdzie skorupa ziemska jest najcieńsza, tworzą się jej nowe warstwy. W innych regionach Ziemi wspomniane płyty kontynentalne zderzają się ze sobą, powodując trzęsienia ziemi.<br> <br> Ziemia nie jest osamotniona. Posiada towarzysza, jakim jest Księżyc, charakteryzującego się dosyć znacznym rozmiarem. Jego średnica równa jest 1/4 ziemskiej.<br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 150 mln km <br> Średnica: 12 104 km <br> Księżyce: Jeden <br> Odległość z Ziemi do Księżyca: 384 400 km <br> Średnica Księżyca: 0,27 średnicy Ziemi <br> Siłą ciążenia na Księżycu: 0,17 wartości ziemskiej</i></p> <p><b>Mars - czerwona planeta</b></p> <p>Przez długi czas sądzono, że Mars - czerwona planeta - jest zamieszkana przez pozaziemskie istoty, a mianowicie Marsjan. Oni to mieli wybudować rozległą sieć „kanałów” na powierzchni planety. Dziś wiemy, że nie ma tam żadnych kanałów ani istot rozumnych.<br> <br> Jednak zainteresowanie planetą trwa nadal i Mars będzie prawdopodobnie drugim z ciał niebieskich Układu Słonecznego - po Księżycu - który odwiedzą astronauci.<br> <br> Dotychczas planetę tę odwiedzały jedynie automatyczne sondy międzyplanetarne. Viking, bez wątpienia najsławniejsza z nich, wylądowała na Marsie w roku 1976. Istnieje wiele wskazówek, świadczących <br> że w przeszłości planeta była podobna do Ziemi, a po jej powierzchni płynęły wody. Obecnie marsjański zasoby wody występują w formie czap lodowych w okolicach obu biegunów planety, Czasem pojawia się też poranny szron.<br> <br> Pory roku na Marsie są podobne do ziemskich, a okołobiegunowe czapy lodowe zmieniają swój zasięg w przebiegu rocznym. Na półkuli, na której panuje lato obszar pokryty lodem jest mniejszy niż na drugiej. Po upływie połowy marsjańskiego roku następuje zamiana.<br> <br> Mars ma bardzo cienką atmosferę, złożoną głównie z dwutlenku węgla, a jednak zmianom pór roku towarzyszą gigantyczne burze pyłowe.<br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 228 mln km (1,52 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 1,88 roku ziemskiego <br> Długość dnia: 1 dzień ziemski <br> Średnica: 6787 km (0,53 średnicy Ziemi) <br> Siła ciążenia: 0,38 wartości ziemskiej <br> Księżyce: 2</i></p> <h4>Jowisz - planetarny olbrzym</h4> <p>Jowisz jest gigantem Układu Słonecznego. Jego średnica jest 10-krotnie większa od ziemskiej. Siła jego grawitacji jest tak duża, że nieznacznie zaburza tory innych planet, jest także w stanie zmienić kierunek lotu komet, jeśli te znajdą się w pobliżu.<br> <br> Niemal całe wnętrze Jowisza zbudowane jest z wodoru (i niewielkich ilości helu) w stanie płynnym, przygniatanego olbrzymią masą znajdującej się wyżej atmosfery. W pobliżu powierzchni, którą udało się nam zaobserwować, tam gdzie ciśnienie jest nieco mniejsze, wodór przechodzi na powrót w stan gazowy.<br> <br> Widoczna powierzchnia planety odpowiada górnej warstwie chmur w atmosferze planety, sfotografowanej przez międzyplanetarne sondy Pioneer i yoyager, kiedy mijały Jowisza w podróży do najdalszych planet Układu Słonecznego.<br> <br> Z Ziemi, poza warstwowaniem atmosfery, dostrzegamy jeszcze jeden charakterystyczny rys: Wielką Czerwoną Plamę, mieszczącą się na południowej półkuli planety. Owo czerwonawe zabarwienie pochodzi od związków azotu.<br> <br> Poza sporą gromadą księżyców, Jowisz posiada tuż przy górnej warstwie chmur bardzo cienki pierścień zbudowany z ogromnej liczby cząsteczek. <br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 778 mln km (5,20 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 12 lat ziemskich <br> Długość dnia: 10 godzin ziemskich <br> Średnica: 142 800 km (11,2 średnicy Ziemi) <br> Siła ciążenia: 2,6 wartości ziemskiej <br> Księżyce: 4 duże, 12 małych <br> Pierścienie: 1, bardzo cienki</i></p> <h4>Księżyce Jowisza</h4> <p>Jowiszowi towarzyszy cała gromada księżyców. Obecnie znamy ich 16. Cztery największe to: Io, Europa, Ganimedes i Callisto. Nazywa je się księżycami Galileuszowymi, odkrył je bowiem Galileusz, obserwujący Jowisza przez teleskop. W całym Układzie Słonecznym te właśnie księżyce, poza naturalnym satelitą Ziemi, zasłynęły najbardziej.<br> <br> Już mała luneta czy teleskop pozwalają z łatwością dostrzec tę czwórkę Jowiszowych satelitów. Wyglądają jak słabe, świetlne punkty, ustawione w rzędzie po jednej lub obu stronach planety. Księżyce Galileusza szczegółowo zbadały sondy yoyager, dzięki którym otrzymaliśmy doskonałe fotografie wszystkich tych czterech ciał niebieskich.<br> <br> Io, z całej czwórki leżący najbliżej Jowisza, cechuje się intensywnym zabarwieniem czerwonawo-pomarańczowym, a jego powierzchnię pokrywają związki siarki.<br> <br> Nieco dalej od planety niż lo leży Europa. Charakteryzuje się bardzo gładką, jasną powierzchnią pokrytą lodem i poprzecinaną siecią ciemnych spękań.<br> <br> Największym księżycem Układu Słonecznego jest Ganimedes. Rozmiarami góruje nawet na Merkurym. Jego powierzchnia jest zróżnicowana, ukazuje zarówno obszary jasne, jak i ciemne. Widać pojedyncze kratery wyróżniające się bielą. Powstały za sprawą zderzeń z meteorytami, które skruszyły powierzchniową warstwę lodu.<br> <br> Najodleglejszym z Galileuszowych księżyców jest Callisto.<br> <br> Obok czterech wymienionych, dookoła Jowisza krąży jeszcze kilkanaście innych obiektów. Niektóre są najprawdopodobniej asteroidami przechwyconymi dzięki znacznej sile przyciągania Jowisza.</p> <h4>Saturn - malownicza planeta</h4> <p>Wspaniałe pierścienie Saturna sprawiają, że trudno tę planetę pomylić z inną. Nawet przez niewielki teleskop widać mały dysk Saturna otoczony pierścieniami. Obserwowany z Ziemi Saturn wydaje się być mały. Jest to jednak złudzenie - w rzeczywistości jest niemal tak duży, jak Jowisz, ale leży w dwa razy większej odległości.<br> <br> To co zdecydowanie wyróżnia Saturna, to jego niewielka gęstość. Jest to jedyna planeta w Układzie Słonecznym, której materia jest lżejsza od wody. Gdyby włożyć Saturna do wanny wypełnionej wodą, to unosiłby się na powierzchni! Tylko skąd wziąć aż takich rozmiarów wannę?<br> <br> Ze wszystkich planet to Saturn ma najwięcej księżyców: 23. Wiele z nich to obiekty bardzo małe, odkryte przez sondę Voyager w trakcie przelotu w sąsiedztwie planety.<br> <br> Największy i najbardziej interesujący to Tytan, posiadający godną uwagi atmosferę, złożoną przede wszystkim z azotu i metanu. Ona to uniemożliwia dojrzenie powierzchni księżyca. Przypuszcza się, że metan w atmosferze Tytana odgrywa identyczną rolę, jak niegdyś woda na Ziemi. Na powierzchni może mieć postać stałą lub ciekłą, w atmosferze zaś metan może występować jako gaz. Tytan należy do tych ciał niebieskich, które w przyszłości w pierwszej kolejności zbadane zostaną pod kątem obecności dowolnych form życia wykorzystujących jako podstawę egzystencji metan zamiast wody.<br> <br> Pozostałe cztery duże księżyce Saturna (Rhea, lapetus, Dione i Tethys) mają średnicę około 1000 km i wygląd zbliżony do księżyców Galileusza, towarzyszących Jowiszowi.<br> <br> <i>Średnia odległość od - i: 1424 mln km (9,52 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 29 ziemskich lat <br> Długość dnia: 10 ziemskich godzin <br> Średnica: 120 000 km (9,4 średnicy Ziemi) <br> Siła ciężkości: 1,1 wartości ziemskiej <br> Księżyce: 5 dużych, 18 niniejszych <br> Pierścienie 3 główne grupy</i></p> <h4>Pierścienie Saturna</h4> <p>Wszystkie olbrzymie planety: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun, posiadają pierścienie. Żadne jednak nie wytrzymują porównania z tymi, jakie posiada Saturn. Bez wątpienia stanowią najefektowniejsze, pozostawiające największe wrażenie widowisko w Układzie Słonecznym.<br> <br> Pierścienie Saturna rozciągają się niemal od jego powierzchni aż na odległość ok. 140 000 km, dwukrotnie przekraczającą promień planety.<br> <br> Dają się łatwo dostrzec z Ziemi przy użyciu niewielkiego teleskopu. Znikają z pola widzenia jedynie co 15 lat, wtedy bowiem ustawione są stosunkowo wąską krawędzią w kierunku obserwatora na Ziemi. Wynika to z ruchu planety po orbicie wokółsłonecznej.<br> <br> Od dłuższego czasu wiedziano, że pierścienie nie są ciałem stałym. Uformowały je olbrzymie ilości niewielkich cząstek (od rozmiaru pyłów aż po okruchy materii o wielkości małego domu), przeważnie lodowych. Przemieszczają się wokół planety po torach umieszczonych w płaszczyźnie jej równika. Materia ta nie zdołała wykształcić kolejnych satelitów Saturna z powodu nadmiernej bliskości planety.<br> <br> Z Ziemi dostrzegamy trzy główne pierścienie. Najbardziej zewnętrzny oznaczony jest literą A. Od pierścienia B oddziela go, zdawałoby się pusta przestrzeń zwana przerwą Cassiniego. W obrębie pierścienia A istnieje też taka niewielka przerwa, zwana przerwą Enckego, znacznie mniejsza niż przerwa Cassiniego. Jeszcze bliżej powierzchni Saturna znajduje się pierścień C, cieńszy od pozostałych.<br> <br> Okazało się, że pierścienie są strukturami bardziej złożonymi, niż sądzono do niedawna. Lot sondy yoyager ujawnił istnienie dalszych pierścieni, z których wyróżnia się F, zbudowany jakby z dwóch lub trzech splecionych nitek.<br> <br> Wydaje się dziś, że każdy pierścień Saturna utworzony jest z tysięcy węższych i że nie każda przerwa jest zupełnie pustą przestrzenią. Na fotografiach przesłanych przez yoyagera pierścienie Saturna wyglądają niczym gigantyczne płyty gramofonowe.</p> <h4>Uran - pierwszy odkryty przez teleskop</h4> <p>Dwa razy dalej od Słońca niż Saturn krąży Uran. Należy do planet-olbrzymów, choć nie jest tak duży jak Jowisz czy Saturn.<br> <br> Jest to pierwsza planeta zidentyfikowana za pomocą teleskopu. Jako ciało niebieskie obiekt znano do dawna, widać go bowiem gołym okiem. Jednak dopiero duży teleskop pozwolił ujrzeć dysk planety.<br> <br> Jedną z ciekawszych cech Urana jest położenie jego osi obrotu - leży niemal w płaszczyźnie orbity. Dzięki temu bieguny Urana kolejno zwracają się ku Słońcu, co 42 ziemskie lata, czyli co pół roku uranowego. Ciekawe, bowiem pozostałe planety Układu Słonecznego mają osie obrotu mniej lub bardziej prostopadłe do płaszczyzny ekliptyki.<br> <br> Uran jest drugą w kolejności planetą, po Saturnie, na której odkryto obecność pierścieni. W 1977 roku zaobserwowano z Ziemi aż pięć tych cienkich kręgów. Zidentyfikowano je w momencie, kiedy planeta miała w tle odległą, ale bardzo jasną gwiazdę, której blask przesłoniła.<br> <br> Pięć księżyców Urana obserwowano z Ziemi, niewiele jednak dało się o nich powiedzieć na tak znaczną odległość. Dopiero sonda międzyplanetarna Voyager pozwoliła na dokładniejsze obserwacje i odkrycie kolejnych 10 satelitów.<br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 2870 mln km (19,2 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 84 lata ziemskie <br> Długość dnia: 17 ziemskich godzin <br> Średnica: 51 200 km (4-krotnie większa od ziemskiej) <br> Księżyce: 4 duże j 11 małych <br> Pierścienie: 11, bardzo wąskie i ciemne</i></p> <h4>Neptun - najdalszy olbrzym</h4> <p>Neptun był pierwszą planetą, którą odkryto dzięki wpływowi, jaki wywiera na orbity innych planet, a szczególnie Urana.<br> <br> To właśnie Neptuna odwiedziła stosunkowo niedawno międzyplanetarna sonda kosmiczna yoyager, na zakończenie dwunastoletniej podróży przez Układ Słoneczny. Planeta, leżąca bardzo daleko od Ziemi, 30 razy dalej niż Słońce, nie dawała się dotąd dokładnie obserwować.<br> <br> Fotografie przesłane przez yoyagera ukazały ciało niebieskie zbudowane głównie z wodoru i helu, zabarwione intensywnie na niebiesko przez zawarty w atmosferze metan. Inaczej niż na Uranie, atmosfera Neptuna nacechowana jest wielką aktywnością, znaczoną obecnością warstwowania, dużych ciemnych plam i małych białych obłoków.<br> <br> Podobnie jaki pozostałe wielkie planety, Neptun też ma pierścienie. Z Ziemi dostrzeżono jedynie ich fragmenty, ale yoyager ujawnił, że są kompletne i w niektórych partiach jaśniejsze.<br> <br> Obserwacje czynione z Ziemi ujawniły istnienie dwóch księżyców: Nereidy i Trytona. yoyager odkrył dalszych sześć, bardzo małych.<br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 4492 mln km (30 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 165 lat ziemskich <br> Długość dnia: 16 godzin ziemskich <br> Średnica: 48700 km (3,8 raza większa niż Ziemi) <br> Siśa ciążenia: 1,2 wartości ziemskiej <br> Księżyce: 2 duże, 6 małych <br> Pierścienie: 4, wąskie</i></p> <h4>Pluton i dalej</h4> <p>Jedynie okolice Plutona, dziewiątej planety Układu Słonecznego, nie zostały odwiedzone przez międzyplanetarną sondę kosmiczną. Nic podobnego nie zdarzy się przez wiele następnych lat. Nie dziwi przeto fakt, że o Plutonie wiemy mniej niż o pozostałych planetach.<br> <br> Pluton został odkryty całkiem niedawno, w roku 1930. Wskazówką do poszukiwań były pewne zaburzenia orbity Neptuna. Podejrzenia, że powoduje je nieznana planeta okazały się słuszne.<br> <br> Tor obiegu Plutona wokół Słońca jest bardzo nachylony do ekliptyki, a na dodatek bardzo niesymetryczny, dalece odległy od kolistego. Przeto choć generalnie jest on planetą najdalej leżącą od Słońca, to przez 20 lat z 248, jakich potrzebuje na okrążenie naszej gwiazdy, znajduje się bliżej Słońca niż Neptun.<br> <br> Pluton nie przypomina żadnej z czterech olbrzymich planet, a krąży dalej od Słońca niż suma odległości od tej gwiazdy czterech planet „ziemskich”. Jest przy tym planetą najniniejszą ze wszystkich (ma połowę średnicy Merkurego). Składem przypomina Trytona, największego z księżyców Neptuna.<br> <br> Po odkryciu Plutona pojawiło się pytanie: Czy w Układzie Słonecznym istnieje jeszcze kolejna planeta, krążąca dalej od Słońca niż on? Obecnie sądzi się, że nie - a jeśli, to bardzo mała. Ewentualne jej istnienie ujawnią możliwe zakłócenia torów lotu sond międzyplanetarnych Pioneer i Voyager, których rejs wiedzie daleko poza orbitę Plutona. <br> <br> <i>Średnia odległość od Słońca: 5925 mln km (39,6 odległości Ziemi od Słońca) <br> Długość roku: 248 lat ziemskich <br> Długość dnia: 6,4 dnia ziemskiego <br> Srednica: 2300 km (0,18 średnicy Ziemi) <br> Siła ciężkości: 0,06 wartości ziemskiej <br> Księżyce: 1</i></p> <h4>Słowniczek</h4> <p><b>Aphelium</b>: Punkt orbity planety położony najdalej od Słońca.<br> <br> <b>Atmosfera</b>: Warstwa gazów otaczająca większość planet i niektóre księżyce.<br> <br> <b>Doba (potocznie „dzień”)</b>: Jednostka czasu związana z obrotem Ziemi wokół własnej osi.<br> <br> <b>Dwutlenek węgla</b>: Gaz będący połączeniem węgla i tlenu. Najobficiej występuje w atmosferach Wenus i Marsa.<br> <br> <b>Ekliptyka</b>: wielkie koło na sferze niebieskiej, droga obserwowanego rocznego „ruchu” Słońca.<br> <br> <b>Gwiazda</b>: Ciało niebieskie, świecące własnym światłem, emitowanym w wyniku skomplikowanych reakcji atomowych. Słońce jest gwiazdą.<br> <br> <b>Hel</b>: Pierwiastek gazowy w obfitości występujący na Słońcu i planetach-olbrzymach.<br> <br> <b>Jądro</b>: Najgłębiej położona część planety.<br> <br> <b>Księżyc (satelita)</b>: Ciało niebieskie krążące wokół planety. Wszystkie planety, poza Merkurymi Wenus, mają księżyce. Naturaky satelita Ziemi nazywa się po prostu Księżyc.<br> <br> <br> <b>Meteoryt</b>: Stosunkowo niewielki fragment materii międzyplanetarnej, jaki dotarł do powierzchni planety. Jeśli meteoryt jest odpowiednio duży, jego upadek wiąże się z powstaniem krateru.<br> <br> <b>Orbita</b>: Szlak, po którym porusza się planeta wokół Słońca lub księżyc dookoła planety.<br> <br> <b>Peribelium</b>: Punkt orbity planety najbliżej leżący Słońca.<br> <br> <b>Planeta</b>: W tej książeczce nazwa ta oznacza jedno z 9 ciał niebieskich krążących wokół Słońca (inne gwiazdy też mogą mieć planety!). Planeta nie emituje własnego światła. Swieci, gdyż odbija promienie słoneczne.<br> <br> <b>Planety-olbrzymy</b>: Tak przyjęto nazywać 4 największe planety zbudowane niemal całkowicie z gazów: Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna.<br> <br> <b>Planety „ziemskie”</b>: Nazwa, którą obdarzono cztery planety położone najbliżej Słońca. Wszystkie mają niewielkie rozmiary i składem przypominają wnętrze Ziemi.<br> <br> <b>Płaszcz</b>: Jedna z wewnętrznych warstw planety, zlokalizowany poniżej skorupy.<br> <br> <b>Rok</b>: Jednostka rachuby czasu, związana z okresem obiegu Ziemi wokół Słońca.<br> <br> <b>Skorupa</b>: Warstwa materii budującej planetę, położona w sąsiedztwie jej powierzchni.<br> <br> <b>Układ Słoneczny</b>: System ciał niebieskich złożony ze Słońca, dziewięciu planet i ich księżyców, a także mniejszych tworów, np. komet i asteroidów.<br> <br> <b>Wodór</b>: Pierwiastek o najmniej skomplikowanej budowie; jego atom składa się z jednego protonu i jednego elektronu. Najpowszechniejszy pierwiastek we Wszechświecie, zwłaszcza na Słońcu i planetach-olbrzymach.</p>Robert Estalella, 1993: Planety i księżyce. Wyd. PPWK, Warszawa - Wrocław