Narodziny ETA

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

ETA

Bardzo wielu ludzi kojarzy dziś organizację ETA z hiszpańskim, a może przede wszystkim baskijskim terrorem. Niewielu jednak zna dzieje Euskadi ta Askatasuna czyli ETA. Spróbujmy przypatrzeć się zatem poszczególnym etapom i transformacjom, jakim była ona poddawana, aż stała się grupą wzbudzającą lęk, paraliżującą społeczeństwo. Z całą pewnością można stwierdzić, że ETA jest najważniejszym fenomenem historycznym XX wieku w kraju Basków. Żaden inny ruch powstały w okresie dyktatury frankistowskiej nie miał porównywalnego wpływu politycznego, kulturowego i społecznego i wciąż ma, jak ETA. W tej organizacji można zauważyć jak w zwierciadle wszelkie przemiany jakie zachodziły w społeczności baskijskiej od ostatnich lat reżimu faszystowskiego, kryzysu monarchii parlamentarnej do dzisiaj.
Z jednej strony rozwój ekonomiczny, a z drugiej blokowanie wszelkiego progresu nauki narodowej, baskijskiej, ciągły rozwój ciężkiego przemysłu i niszczenie naturalnego środowiska stały się podstawą protestów mieszkańców Vasconii reprezentowanych przez ETA.
Początków tej organizacji szukać należy w Bilbao, w grupach studenckich. Na początku lat pięćdziesiątych grupa studentów z Bilbao – Jose Manuel Aguirre, Benito del Valle, Julen Madariaga, Jose Luis Alvarez Emparanza „Txillardegi” zakładają grupę w celu wydawania biuletynu Enkin. Jednocześnie w bardzo szybkim czasie rozprzestrzenia się w całym kraju Basków ruch o tej samej nazwie. W latach 1955 – 1956 niezależne grupki skupione wokół biuletynu jednoczą się i powstaje organizacja o charakterze narodowym – EGI (Eusko Gaztegi), podległa Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej (PNV). Relacje pomiędzy kierownictwem partii a organizacją młodzieżową nie układały się najlepiej, rosło napięcie. Młodzi oskarżani są o sprzyjanie komunizmowi, bufonadę, bandytyzm. Do całkowitego rozłamu dochodzi w roku 1958, kiedy to byli działacze Enkin odłączają się od EGI i zakładają własną organizację. 31 marca 1959 roku powstaje Euskadi ta Askatasuna – ETA.
Wśród przyczyn narodzin tej organizacji oraz jej późniejszego rozwoju należy zaliczyć:
1) istnienie w społeczności baskijskiej silnego poczucia odrębności narodowej;
2) kryzys wartości tradycyjnych w społeczeństwie baskijskim w wyniku przekształceń ekonomicznych lat pięćdziesiątych i rozwoju uprzemysłowienia w latach sześćdziesiątych, co doprowadziło do zubożenia chłopów małorolnych i proletaryzacji ludności wsi oraz masowych migracji ludności wiejskiej;
3) upadek polityczny PNV związany ze strategią proamerykańską jako opozycyjną w stosunku do dyktatury gen. Franco;
4) sukcesy ruchów wyzwoleńczo - narodowych (Kuba, Izrael).

Pierwszy etap (1959 – 1962) ewolucji politycznej i ideologicznej ETA charakteryzuje się odkrywaniem na nowo nacjonalizmu naukowego. Wyraziło się to w naciskach na uczenie członków organizacji wartości narodowych, kultury narodowej, języka oraz interpretowaniu napływu imigrantów zatrudnianych w zakładach przemysłowych jako zniewolenia obcych przez reżim frankistowski, faszystowski oraz działania skierowanego przeciwko Baskom. Są to lata, w których ETA skłania się ku marksizmowi, komunizmowi, w których widzi jedyną szansę przeciwstawiania się faszyzmowi.
W maju 1962 roku ma miejsce I Zjazd ETA. Ten zjazd jako swoje główne zadanie wyznacza opracowanie nowej polityki narodowej dostosowanej do aktualnej sytuacji socjoekonomicznej kraju. ETA podejmuje jednocześnie zadanie zdefiniowania siebie – kim jesteśmy? Jesteśmy Baskijskim Ruchem Rewolucyjnym dla Wolności Narodowej, utworzonym w oderwaniu od wszelkich uwarunkowań i zależności politycznych, niezależnym od jakiejkolwiek partii, organizacji czy stowarzyszenia . W niedługim czasie po I zjeździe na ulicach dostrzegalne są działania „żołnierzy” ETA – malowanie na ścianach i murach haseł Gora Euskadi, narodowej flagi baskijskiej – ikurinia. Policja hiszpańska rozpoczyna śledztwa przeciwko członkom ETA już w roku 1961, szczególnie po wysadzeniu pociągu z kombatantami gen. Franco w czerwcu tego roku, co doprowadziło do pierwszej masowej ucieczki „żołnierzy” i kierownictwa partii.
W latach 1963 i 1964 odbywają się II i III zjazd ETA. Powstają nowe, ważne aspekty ideologiczne ruchu. Pojawiają się dwa fundamentalne dzieła: Vasconia Federica Kurtviga oraz La insurección en Euzkadi – Powstanie w kraju Basków – oficjalne pismo organizacji po III zjeździe, redagowane przez Julena Madariaga. Jest to pismo, które dzięki działaniom Antoniego Etxebariety i Ikera Gallastequi, pierwszym teoretykom walki ideologicznej, wprowadzi organizację na drogę walki zbrojnej. Książka Kurtviga natomiast jest dziełem, które poszukuje fundamentu, na którym można doprowadzić do odrodzenia niepodległego narodu baskijskiego. Kurtvig dostrzega pewną szansę w walkach narodowo – wyzwoleńczych jakie mają miejsce w krajach III świata.
Zarówno pierwszy jak i drugi model zawierał pewien istotny błąd – była to próba teoretycznej odpowiedzi na problemy socjalne i ekonomiczne, która nie miała dużego odzwierciedlenia w tym, co działo się faktycznie w kraju. W ten sposób powstawał rozłam pomiędzy założeniami teoretycznymi a rzeczywistością, do której je stosowano.
Od roku 1964 ETA oddala się coraz bardziej od tradycyjnego nacjonalizmu, co znajduje swoje odbicie w oficjalnym piśmie ETA – Zutik. Pojawiają się pierwsze elementy nacjonalizmu robotniczego i nie jest przypadkiem, że III zjazd obradujący w tym roku sformułował pierwsze propozycje socjalistyczne organizacji i przedstawił je PNV jako reprezentantowi nacjonalizmu tradycyjnego, miejskiego. Nauczanie społeczne Kościoła, które dotąd było pierwszym narzędziem przekształcania rzeczywistości zostaje zastąpione ideologią marksistowską.
Ta ewolucja w ETA, efekt wcielenia pewnych elementów marksistowskich dla analizowania rzeczywistości i używania kryteriów klasowych zaowocowała wydaniem Listu otwartego ETA do intelektualistów baskijskich we wrześniu 1964 roku, w którym pojawia się po raz pierwszy w tak wyraźny sposób dualizm celów – wyzwolenie narodowe (nie jedynie niezależność, autonomia) oraz wyzwolenie społeczne (rozumiane jako demokracja socjalistyczna). Dla ETA nie istnieje praktyczna możliwość osiągnięcia wolności narodowej kraju Basków bez nacjonalizacji przemysłu; nie możemy usunąć kapitalizmu, jeżeli nasza walka nie jest skierowana jednocześnie ku osiągnięciu niepodległości narodowej .
W 1965 roku ETA odbywa swój IV Zjazd, pierwszy, który ma charakter tajny, zamknięty. Powstaje koncepcja walki zbrojnej, oparta na teorii spirali – akcja – represja – akcja. Ta koncepcja stanie się dominującą na kilka lat.
Jednocześnie wewnątrz organizacji krystalizują się różnorakie tendencje polityczne, często sprzeczne ze sobą, które doprowadzą do otwartego sporu na V Zjeździe.
Po pierwszym zamachu zorganizowanym przez ETA w listopadzie 1965 roku w Vergara, działalność policji doprowadziła do kolejnej ucieczki dużej liczby „żołnierzy” i kierownictwa. Władzę obejmują ludzie związani z ruchem trockistowskim. Biuro Polityczne nadaje nowy styl organizacji, odrzucona zostaje teoria spirali akcja – represja – akcja, zawieszone zostają akcje zbrojne, a praca organizacji kieruje się ku masom robotniczym. Członkowie ETA angażują się w działalność rządowych Komisji Robotniczych. Jednocześnie atakowana jest PNV, która przywłaszcza sobie charakter jedynej partii narodowej. Kiedy PNV ogłosi zjazd narodowy do Vitorii w roku 1966, ETA ogłosi w tym samym czasie zjazd w Irun – Hendaya pod hasłem Patriotyzm robotniczy kontra nacjonalizmowi bogatych. Odrzucony został populizm, który charakteryzował dotychczasowe działania ETA, a forsowany jest pogląd mówiący, że rewolucja musi mieć charakter socjalistyczny i klasa robotnicza musi doprowadzić do jej wybuchu.
Przeciwko linii wyznaczonej przez Biuro Polityczne powstały dwa fronty opozycyjne:
- grupa pierwsza powstała wokół Txillardegui, uważana za prohiszpańską. Grupa ta oskarżała Biuro Polityczne o wypaczenie zasad organizacji i niebezpieczne dążenie do przekształcenia się w partię komunistyczną;
- grupa druga powstała wokół Kurtviga, uważana za reformatorską. Członkowie tej grupy staną się później zwolennikami walki zbrojnej.
Istnienie tych dwóch opozycyjnych frontów zostało ujawnione, kiedy Biuro Polityczne ETA zapowiedziało udział w wyborach związkowych na jesieni 1966 roku. Wówczas Zumalde – ”Wąż”, odpowiedzialny za zbrojne ramię ETA, opuścił organizację. Aż do roku 1968 ci, którzy odeszli wraz z nim – „węże”, rozważali zastosowanie w praktyce rozwiązań siłowych sygnalizowanych w biuletynie Powstanie w kraju Basków.
Między grudniem 1966 roku a marcem roku następnego odbywa się (w dwóch etapach i dwóch różnych miejscach) V Zjazd ETA. Dochodzi do sporu pomiędzy opcją walki na wzór krajów III świata, a opcją rozwiązań demokratycznych (opcja europejska). Wygrywa opcja walki, na co wpływ mają wydarzenia w III świecie – Kuba, Wietnam oraz sytuacja wewnętrzna – wzrost represji frankistowskich. W organizacji dochodzi do rozłamu. V Zjazd jest punktem przełomowym w historii ETA.
Już przed tym zjazdem doszło do usunięcia z organizacji tych członków zarządu, którzy uważani byli za zwolenników rządów hiszpańskich. Zakładają oni własną organizację – ETA-berri. W roku 1969 roku zmieni ona nazwę na Komunistak, a następnie na Komunistyczny Ruch Hiszpanii (1970). Z ETA występują także zwolennicy prądu kulturowego, którym przewodzą Txillardegui, Benito del Valle i Jose Manuel Aguirre, pod pretekstem zdrady ideałów i wyboru ideologii marksistowsko - leninowskiej przez kierownictwo organizacji. Nie porzucają jednak kierownictwa redakcji pisma Branka, na łamach którego próbują bronić zasad „socjalizmu z ludzką twarzą” – opartego na społecznym nauczaniu Kościoła. Branka cały swój nacisk położy na kwestie obrony języka baskijskiego oraz walkę o utworzenie Frontu Narodowego, aby zjednoczyć rozproszone siły.
V Zjazd powołał także zespół odpowiedzialny za kształtowanie doktryny ETA. Ukształtowana została teza, że głównym celem jest walka o wolność ludu baskijskiego. Ta wolność jest możliwa do osiągnięcia tylko w momencie całkowitego zerwania z kapitalizmem i stworzeniu społeczeństwa socjalistycznego. Podkreślona zostaje odrębność językowa – euskera staje się językiem oficjalnym V Zjazdu.
Po kilku miesiącach względnej ciszy zewnętrznej, co było związane z wewnętrznymi podziałami, ETA, definiująca się jako Baskijski Ruch Socjalistyczny Wyzwolenia Narodowego rozpoczyna etap wzmożonej aktywności politycznej. Do walki włączeni zostali „żołnierze”. Walka ta przebiegać będzie w dwóch kierunkach – nacjonalistycznym i socjalistycznym. Powstanie front robotniczy. W roku 1969 pojawiają się niezależne publikacje prasowe. Zdobywając coraz większe poparcie ETA rozpoczyna infiltracje prawicowych stowarzyszeń o charakterze narodowym. Rozszerza swoje wpływy wśród robotników. W czerwcu 1968 roku ETA ostatecznie wybiera drogę walki zbrojnej, co było spowodowane śmiercią Txavi Etxebarriety* . W sierpniu ETA odpowiedziała zabijając komendanta policji Melitona Manzanas** .
Wiosną 1969 roku zostali aresztowani liczni przywódcy ETA, dzięki czemu władzę przejmują studenci i bojownicy Frontu Robotniczego. Pierwsze posiedzenie nowego kierownictwa podkreśla konieczność przekształcenia organizacji w Baskijską Partię Komunistyczną. ETA kontynuuje działalność zbrojną.

--------------------
Źródła:
Dokumenty I zjazdu ETA – 1962 r.
List otwarty Eta do intelektualistów baskijskich, 1964 r.
----------------------
notki:

* Txabi Etxebarrieta został zastrzelony przez oddział Gwardii Cywilnej 7 czerwca 1968 r. w trakcie akcji skierowanej przeciwko Józefowi Pardines, żołnierzowi Gwardii Cywilnej. Jest pierwszym “żołnierzem” ETA, który zginął w walce. Stąd krawa zemsta – zamach na komendanta policji Melitona Manzanas.
** Meliton Manzanas – komendant policji hiszpańskiej, członek hiszpańskiego ruchu faszystowskiego, aresztowany w okresie II Republiki, uwolniony przez oddziały frankistwoskie gen. Moli po zajęciu Hondarribia. Manzanas całą swą działalność kieruje przeciwko wszelkiej aktywności politycznej i samorządowej w kraju Basków. Zostaje komendantem policji w Irun, następnie w San Sebastian. Doprowadza do licznych aresztowań, osobiście przeprowadza śledztwa, w czasie których stosuje tortury. Za punkt honoru stawiał sobie poznanie każdego z uwięzionych. W 1965 roku z jego ręki w czasie śledztwa ginie Jose Ignacio Mujica, aresztowany za rozwieszanie baskijskich symboli narodowych. W roku 1968 z rąk faszystów ginie 7 czerwca Txabi Etxebarrieta, co wywołuje reakcję ETA. 2 sierpnia dokonuje ona zamachu na komendanta policji. Manzanas ginie od strałów bojowników ETA. Jego śmierć doprowadziła do zaostrzenia działań przeciwko baskijskiemu ruchowi narodowemu ze strony reżimu frankistwoskiego.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl