Leon XIII

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

Gioacchimo Vincenzo Raphaelo Loisio Pecci urodził się 2 marca 1810 roku w miasteczku Carpineto, niedaleko Anagni, na południe od Rzymu. Rodzina Peccich była uboga, ale szczyciła się starymi szlacheckimi tradycjami, zwłaszcza matka Anna Prosperi-Buzi wywodziła swój ród od słynnego Cola di Rienzo. Ojciec Luigi był pułkownikiem w milicji baronalnej. Rodzina była liczna. Joachim był szóstym dzieckiem obok 3 braci i 2 sióstr. Już w 1818 roku wraz z bratem Józefem trafił do kolegium jezuickiego w Viterbo, gdzie ukończył naukę po 6 latach. Miał duże umiejętności literacki, lecz rodzice ze względów finansowych nalegali by chłopcy przyjęli niższe święcenia, co im dawało możność otrzymania beneficjów. Obaj nie bez oporu zgodzili się z decyzją rodziców. W 1824 roku zmarła matka a Joachim przeniósł się do kolegium Rzymskiego. Tu studiował teologię a następnie w latach 1832 – 1837 prawo kościelne w rzymskiej akademii szlacheckiej. Dawało to możliwość pracy w dyplomacji, zwłaszcza że Pecci zdobywał tu doktorat. O obraniu stanu duchownego zaczął myśleć po śmierci ojca w 1836 roku. Duży wpływ na obu braci wywierali wówczas franciszkanie i jezuici, do których zresztą wstąpił Józef, Joachim natomiast postanowił zostać księdzem diecezjalnym. W 1837 roku Joachim został wyświęcony ma kapłana a w rok później Pecci otrzymał godność prałata domowego i skromny urząd referendarza sygnatury, ponadto był konsultorem w Kongregacji Soboru. Szybko jednak trafił do administracji Państwa Kościelnego, pełniąc kolejno funkcje delegata w Benewencie, a od 1841 roku w Spoleto i Perugii. Od 1843 roku objął nuncjaturę w Brukseli, otrzymując przedtem konsekrację biskupią i tytuł arcybiskupa Damietty. Była to placówka trudna nawet dla doświadczonego dyplomaty. Dla Pecciego okazała się ponad siły. Nie potrafił lawirować pomiędzy monarchą Leopoldem II, nieustępliwym episkopatem i liberałami, których nie brakowało także w obozie katolickim. Pecci osobiście skłaniał się do liberalnego skrzydła katolików, widząc w ich działaniu możliwość największych korzyści dla katolicyzmu. Poza tym dla nuncjusza otwierał się tu zupełnie nowy świat, zwłaszcza nie znane dotąd horyzonty nauki, o wiele swobodniej uprawianej tu aniżeli we Włoszech. Jednak Pecci jako nuncjusz grał na zwłokę, unikał decyzji, choć często ich po nim oczekiwano. Oczywiście kuria Grzegorza XVI była aż nader uczulona na takie defekty, toteż po trzech latach odwołano go i 10 stycznia 1846 roku powierzono mu diecezję w Perugii. Kardynałem został Pecci 22 listopad 1853 roku lecz w Perugii początkowo nie zdobył sobie sympatii. Wpłynęły głównie na to jego zbyt bliskie kontakty z Austriakami w latach 1847 – 1848, a także niechęć do rewolucjonistów. Dopiero po uspokojeniu się sytuacji politycznej zdobył sobie większe uznanie swym spokojem i zaangażowaniem charytatywnym. Troskę o ożywienie życia kościelnego potrafił łączyć z walką na polu politycznym jaką podjął przeciwko ustawodawstwu antykościelnemu Piemontu, który 12 września 1853 roku zajął Perugię. Już wtedy, a jeszcze bardziej po 1870 roku dawał Pecci publicznie wyraz przekonaniu, że kościół może i powinien dążyć do pogodzenia nowoczesnej cywilizacji z religią. Kościół jego zdaniem winien przejąć inicjatywę w szerzeniu nowoczesnej cywilizacji i kultury, gdyż inaczej opanują te dziedziny siły antyreligijne. Były to poglądy, których nikt wówczas nie podzielał. 21 września 1877 roku został kamerlingiem w wszedł do najbliższego otoczenia Piusa IX. Tym się też tłumaczy nastawienie kardynałów w czasie konklawe. Świadczy to jednak również o umiarkowanym konserwatyzmie Pecciego, pomawianego niesłusznie o liberalizm, tylko dlatego, że w Perugii zbytnio manifestował swe zainteresowanie Montalembert’em, Chateaubriand’em i Dupanloup’em, a ściślej ich poglądami na relacje między Kościołem i współczesną mu kulturą. Podzielał ich zdanie z zastrzeżeniami, sam bowiem musiał przejść dość znaczną ewolucję, jeśli się zważy, że w końcu lat czterdziestych był jeszcze zwolennikiem poglądów zawartych później w Syllabusie. Pecci dawał także niejednokrotnie wyraz swym zainteresowaniem dla spraw ekonomiczno-socjalnych. Tu ujawniły się wpływy biskupa mogunckiego Kettelera, którym poza Peccim miało kto się we Włoszech interesował. Już w Perugii ujawnił przyszły papież swą obawę przed socjalizmem. Zdawał sobie sprawę z ogromnych możliwości porozumienia z burżuazją, i to z korzyścią dla warstw społecznych najbardziej upośledzonych. Wymagało to jednak spełnienia dwóch warunków: znalezienia sposobu rozwiązania kwestii społecznej dopowiadającej doktrynie katolicyzmu i wygaszenie konfliktu politycznego na terenie Włoch, gdzie właśnie burżuazja najwięcej przyczyniła się do utraty przez papiestwo władzy. To ostatnie okaże się również dla Leona XIII niewykonalne, za to w sprawach społecznych zdobędzie się na przełomowe decyzje.
Z chwilą przyjęcia wyboru przez Pecciego zaczęła się w dziejach papiestwa nowa epoka. Nieliczni zdawali sobie z tego sprawę, choć powszechnie tego oczekiwano. W pełni świadomy swych zamierzeń był sam papież. Widać to było już z pierwszych jego poczynań. Koronacja Leona XIII odbyła się 2 marca 1878 roku w kaplicy Sykstyńskiej ponieważ władze włoskie nie mogły zagwarantować spokoju na placu św. Piotra. Rzym wprawdzie nie poskąpił oznak sympatii dla nowego papieża, jednak towarzyszyły im wrogie manifestacje antyklerykalne, wobec których policja okazywała całkowitą bierność. W swoim breve wygłoszonym z okazji koronacji wystosował papież do panujących deklaracje pojednawcze. Otóż wobec cesarzy Niemiec i Rosji ledwo zaakcentował ubolewanie z powodu trudności jakie w krajach tych przeżywał Kościół, jednocześnie podkreślając swoją wiarę w wielkoduszność obu monarchów, obiecując w zamian lojalność poddanych ich władzy katolików. Leon XIII bardzo też eksponował w swym wystąpieniu pochwały dla rządów pozytywnie traktujących sprawy kościelne. Rzecz charakterystyczna, że wymieniono Stany Zjednoczone, czyli państwo o silnych wpływach protestanckich, Anglię, Holandię i Szwecję – państwa, które do niedawna zdecydowanie ograniczały praktyki kościelne. Jeszcze bardziej zdumiewającym aktem była prośba o opiekę nad Kościołem skierowana do republikańskiej Francji. Już 28 marca 1878 roku papież odbył pierwszy konsystorz, ogłaszając wiele później komentowaną alokucję, w której podkreślił swe zobowiązanie do stworzeni depozytu wiary, praw Kościoła i Stolicy Apostolskiej. Przedstawił realistyczny obraz sytuacji kościelnej po zaborze Rzymu, nie pozostawiał miejsca dla złudzeń, ale równie daleki był od pesymizmu, wskazując na pozytywne aspekty – restauracja hierarchii kościelnej w Szkocji. Jeszcze wyraźniej formułował papież te myśli w encyklice Inscrutabili z 21 kwietnia 1878 roku, gdzie wskazywał na dewaluację podstawowych norm życia społecznego, z których usunięto motywację chrześcijańską, a co za tym idzie odrzucono jedyną prawdę objawioną w wypływającą z niej etykę, zarówno w życiu prywatnym jak i publicznym. Zjawiskom tym towarzyszyły, zdaniem papieża, zanik autorytetu, także Kościoła, stąd też wpływy kościelne starano się zastąpić hasłami nowoczesności, szermując postulatem absolutnej wolności, zwłaszcza sumienia i słowa. Kościół wiec zmuszony jest bronić wartości nieprzemijających, gdyż tylko na nich może być budowana prawdziwa kultura i cywilizacja. Kościół zawsze od czasów wczesnego średniowiecza, tak wychowywał ludy by mogły się wydobyć ze stanu pierwotnej dzikości. Teraz również Kościół musi podjąć tę misję, ale musi w tym celu odzyskać utracone, a potrzebne środki, z pomocą których będzie bronić podstawowych wartości takich jak: zagrożona rodzina, podstawy życia społecznego i państwowego, a także nadprzyrodzonej koncepcji ludzkiego celu. Ten program leoński został zaakceptowany życzliwie. Dla kół rządzących chęć podjęcia zadań społeczno-wychowawczych przez Kościół oznaczała wsparcie w działaniu przeciwko ruchom wywrotowym. Nawet liberalna prasa chwaliła umiar, mądrość i rozsądek Leona XIII. Szersze kręgi zainteresowane losami katolicyzmu oczekiwały teraz skutecznej chrystianizacji kultury nowoczesnej i zarazem poszerzenia oddziaływania chrześcijaństwa. Te dwie sprawy ściśle ze sobą łączono. Nade wszystko jednak żywe nadzieje budziła widoczna tendencja szukania porozumienia z rządami. Współpraca z państwami była w programie politycznym papieża w sensie moralnym. Leon XIII nie ograniczał tego do sfery religijnej sądząc, że moralność chrześcijańska musi przepoić wszystkie dziedziny życia. Chodziło zatem o prymat kulturowy i etyczny, który w imię porządku publicznego winny przyjąć wszystkie społeczeństwa. W świetle programu leońskiego postulat restauracji Państwa Kościelnego miał być wyłącznie naprawieniem naruszonego ładu podobnie jak wszelkie układy z państwami, również te, które miały likwidować Kulturkampf.
Leon XII był jednak nie tylko praktykiem, choć za takiego na początku swojego pontyfikatu uchodził. Na temat państwa wypowiedział się w encyklice Diuturnum z 29 czerwca 1881 roku z racji zamordowania Aleksandra II. Była to okazja do przypomnienia tradycyjnej nauki Kościoła o pochodzeniu władzy królewskiej od Boga. Mandat społeczny stawiał papież na drugim miejscu ale właśnie on skłaniał do przestrogi przed manipulowaniem władzą, gdyż wywołuje ono zawsze odruch anarchii, nieładu i przewrotów. Siłą osłaniającą władców przed tymi zgubnymi zjawiskami był według papieża właśnie Kościół, o ile nie jest on przez tą władzę prześladowany. Była to więc jasna oferta współpracy z rządami zaś warunki stawiane przez Leona XIII były korzystne głównie dla rządów.
Kościół jednak nie mógł osłaniać tej władzy, która deptała zasady chrześcijańskie. Stąd też w kolejnej encyklice Immortale Dei z 19 listopada 1885 roku Leona XIII zawarł swego rodzaju kodeks chrześcijańskiej polityki. Stwierdzał, że każda forma rządów może kierować się pryncypiami ewangelicznymi. I tylko wtedy, gdy państwa tak postępują, może być mowa o zobowiązaniu w sumieniu poddanych do posłuszeństwa i o wykluczeniu niesłusznej wówczas opozycji. Wymowę tego stwierdzenia podważał nadmierny optymizm papieża, przyjmującego, że tak rządzonemu państwu wszyscy musieliby się podporządkować. Wprawdzie Leon XIII precyzował funkcje państwa, zobowiązując je do wszechstronnego czuwania nad dobrem poddanych, zatem także w sferze duchowej, ale właśnie w tej ostatniej dziedzinie wysiłki państwa dopełniłyby Kościół, niezawiśle wykonujący swe powinności kultowe, a także kierujący społeczeństwa ku celowi nadprzyrodzonemu. Każda więc ze społeczności: duchowa i cywilna mają powierzone sobie przez Boga zadanie spełniają je suwerennie ale zmierzają do celu ostatecznego. Leon XIII po raz pierwszy przyznał państwu pełną suwerenność, wyznaczając Kościołowi jedynie zwierzchność w zakresie idei, przez co nie tylko nie ogranicza on państwa, ale podbudowuje jego autorytet, nadając wszelkim sprawiedliwym aktom państwowym sankcję Bożą. Poglądy papieskie spotkały się z krytyką u, chociażby, demokratów chrześcijańskich, lecz w kołach rządowych nauka papieża znajdowała zrozumienie, ponieważ dopuszczała dialog. Rządy zaczęły doceniać moralne wsparcie papieskie. Pewna niejasność była jedynie w sprawie wolności. Jednak w odpowiedzi na życzenia z okazja 50-lecia kapłaństwa papież opublikował list Libertas datowany na 20 czerwca 1888 roku, gdzie właśnie wyłożył swe poglądy na kwestię wolności. Papież odróżniał w nich wolność od samowoli. Wolność to prawo wyboru, ale wybierać należy dobro, ku czemu skłania człowieka sumienie dane mu przez Boga. Obowiązuje to zarówno w życiu indywidualnym jak i społecznym. Wszystko co wyklucz z życia normy Boże, zastępuje je racjami czysto ludzkimi, wypływającymi ze skrajnego naturalizmu – jest sprzeczne z rozsądkiem i zagraża prawdziwej wolności ludzkiej. Wolność bowiem pozbawiona wszelkich obiektywnych wiązadeł musi się stać elementem burzącym, a powinna budować. Według papieża istnieje wolność destrukcyjna, którą określił Leon XIII jako swobodę kultu niosącą w konsekwencji obojętność, swobodę wypowiedzi i prasy, a nawet wolność nauki i sumienia, bowiem w każdym z tych przypadków dopuszczałoby się akceptację błędu. Zatem wolność przyjmował Leon XIII tylko pod warunkiem, że nie narusza ona zasad chrześcijańskich. Według papieża wolność to prawo do życia zgodnego z prawami wiecznymi, na podstawie prawa cywilnego. W sumie człowiek posiadał wolność wyłącznie ku czynieniu dobra a prawo wyboru fałszu, które zakładałoby wolność sumienia i religii było nonsensem.
Stanowisko Leona XIII wobec partii ewoluowało w powiązaniu z rozwojem jego poglądów na stosunki między państwem a Kościołem. Jeszcze do 1885 roku Leon XIII popierał tworzenie partii o charakterze wyznaniowym, katolickim, później natomiast oddzielał problematykę partyjną od kościelnej i konfesyjnej w ogóle. W pewnym sensie za wzór partii działającej w interesie kościelnym, a jednak nie ściśle konfesyjnej, służyło niemieckie Centrum. Problem partii politycznych wiązał się także ze zjawiskiem opozycji na polu politycznym. Tutaj dopuszczał papież tylko środki o charakterze legitymistycznym, zaś wobec ich nieskuteczności pozostała tylko cierpliwość i modlitwa. Argumenty tego opierały się nie tylko na odrzuceniu wszelkich środków przymusu wobec władzy, ale także nie uznaniu jej prawa do pomyłek. Jeżeli nie dotyczyły one szkodliwej dla Kościoła tolerancji to były dopuszczalne, zawsze bowiem trzeba było je uznać za zjawisko przejściowe. Doktryna ta dotykała przede wszystkim liberalizmu i jego postulatu rozdziału Kościoła od państwa. Leon XIII nie odrzucał go całkowicie ale dopuszczał istnienie państwa wielowyznaniowego, które by Kościołowi pozostawiało wszelką swobodę spełniania jego posłannictwa. Papież nie krył, że ideałem jest państwo wyznaniowe, ściśle związane z Kościołem, uznając Katolicyzm za religię panującą. Ten postulat działał na niekorzyść Kościoła w państwa różnowierczych.
W kolejnej encyklice z 10 I 1890 roku (Sapientiae Christianae) papież podjął kwestie obowiązków obywateli wobec władzy cywilnej i Kościoła. Papież zalecał uległość wobec władzy państwowej dopóki owa władza nie narusza przykazań Bożych. Leon XIII wyraźnie zobowiązywał świeckich do walki o realizację w życiu publicznym zasad katolickich. Był to nowy element w nauczaniu papieskim o strukturach cywilnych. Prowadził on bezpośrednio do sformułowań w dziedzinie doktryny politycznej, zawartych w encyklice z 1901 roku (Graves de Communi).
Jednak najważniejszą i uznawaną za przełomową w kwestii społecznej była encyklika Rerum novarum z 1891 roku.

Pontyfikat Leona XIII miał również duży wpływ na życie umysłowe, przyniósł duchowe i intelektualne pojednanie między kościołem i kulturą, wiarą i wiedzą, umysłem i Objawieniem, filozofią i teologią. Papież nie krył, iż jego intencją jest rehabilitacja Stolicy Apostolskiej wobec zaniedbań na tym odcinku, zwłaszcza w czasie obu poprzednich pontyfikatów. Chodziło o zmniejszenie przepaści utartej za Piusa IX między religią i bieżącym życiem intelektualnym. Głównym jego celem było przywrócenie nauce kościelnej autorytetu w świecie intelektualnym i przekonanie iż wiara nie sprzeciwia się wiedzy. Leon XIII był przekonany, że nauka katolicka może się odbudować tylko na platformie autentycznego tomizmu wzbogaconego o dorobek myśli współczesnej. Jednak propozycja takiego tomizmu nie trafiła do przekonania bez oporu. Mimo to powrót do autentycznego tomizmu od początku pontyfikatu miał wiele powodów na jego powodzenie. Przed wszystkim już wcześniej do niego odwoływali się jezuici oraz dominikanie. Tomizm dał się jednak adaptować do nowożytnych warunków, gdyż był systemem łączącym w sobie Objawienie z dorobkiem starożytnej filozofii. Zawierał w sobie wszystkie elementy, na których wyrosła cywilizacji zachodnia aż do czasów oświecenia. Chodziło więc o doprowadzenie tego systemu do jego stanu pierwotnego, co mogło być punktem wyjścia do przystosowania go do współczesności. W zasadzie taka była myśl przewodnia encykliki Aeterni Patris z 4 sierpnia 1879 roku dotycząca odnowy nauki na gruncie zasad filozoficznych. Od tego momentu Leon XIII popierał każdą inicjatywę mającą na celu rozpowszechnienie odnowionego tomizmu, zwłaszcza w nauczaniu kościelnym. Przede wszystkim zaszczepił ten kierunek na Gregorianum i innych uczelniach rzymskich. W Rzymie też założył 8 maja 1880 roku Akademię Tomistyczną, powierzając jej kierownictwo swemu bratu Józefowi. Szkoły rzymskie miały przyciągać studentów ze wszystkich krajów, gdyż tylko tym sposobem spodziewał się papież nadać neotomizmowi zasięg ogólnokościelny. Oprócz tego Leon XIII spowodował założenie w Lowanium katedry tomistycznej, w celu uodpornienia młodzieży na wpływy liberalizmu. Jemu Watykan zawdzięcza nowe planetarium, nowoczesną bibliotekę, zorganizowane i dostępne archiwa. On również otwiera znaczną część Tajnego Archiwum Watykańskiego dla badaczy. W parze z tymi reformami szło powołanie szkoły paleograficznej, archeologicznej i akademii prawno-historycznej.
Leon XIII obok reform na polu życia umysłowego zajął się misjami, ponieważ trzeźwo oceniał sytuację w ówczesnym świcie. Dostrzegł spadek znaczenia papiestwa na arenie politycznej, a także ciągły wzrost obojętności religijnej w Europie. Papiestwo jednak wytaczało nowie kierunki rozwoju katolicyzmu na terenach misyjnych, dążąc do tworzenia tam stałych organizacji kościelnych. Miało to na celu ożywić słabnącą religijność katolicyzmu europejskiego i skierować jego potencjał na pole pracy misyjnej. Taką właśnie wymowę miała encyklika o misjach z 3 października 1880 roku (Sante Dei). Papież wyznaczał tu każdemu konkretne zadanie. Tym, co pozostaną na miejscu, modlitwę, pomoc materialną i propagowanie idei misyjnej. Zaś ci, którzy czują powołanie winni bezpośrednio uczestniczyć w misjach. Program misyjny został osłabiony przez zajęcie dóbr Kongregacji Rozkrzewiania Wiary przez rząd włoski. Innym problemem był wybór misjonarzy ze względu na likwidację w krajach romańskich wielu klasztorów. Sam papież starał się zarówno materialnie jak i moralnie a zwłaszcza na drodze dyplomatycznej wspierać misje. Misje działały w różnych zakątkach świata. W Indiach dzięki nim udało się zlikwidować tzw. „schizmę goańską” jak również w 1886 roku dokonać reorganizacji Kościoła. Do Japonii wraz z otwarciem jej granic dla cywilizacji europejskiej weszło ponownie chrześcijaństwo. Konstytucja z 1891 roku dopuszczała swobodę kultu co pozwoliło Leonowi XIII na utworzenie arcybiskupstwa i rozbudowanie dzieła misyjnego. A Afryce uwarunkowania misji były bardzo zróżnicowane w zależności od terytorium kolonialnego. Na krańcach północnych misje były wykluczone z powodu dominującego tam Islamu. Leon XIII szukał oparcia w koloniach. W 1884 roku papież reaktywował starą stolicę biskupią w Kartaginie, która jednak oddziaływała głównie na Europejczyków. W głębi Afryki największy dynamizm wykazywały misje w Kongo Belgijskim. Misje docierały również do Indonezji, Chin oraz Australii i Oceanii.
Leon XIII był nie tylko papieżem, był również politykiem. Cechą dominującą w charakterze jego stanowiska wobec rządów była pojednawczość i skłonność do kompromisów. Nazwany w historii „świętym oportunistą.” Tym bardziej wydaje się dziwne jego stanowisko wobec Włoch i narastające w miarę upływu lat nieprzejednanie papieża do sytuacji Państwa Kościelnego. Papież manifestował na każdym kroku swój status „więźnia Watykanu”, to przede wszystkim dlatego, że chciał na swoją sytuację zwrócić uwagę całego świata katolickiego, a także potencjalnych interwentów na korzyść papiestwa. Leon XIII nie ufał ustawie gwarancyjnej, nieustannie zwalczanej przez antyklerykalnych liberałów i masonerię. Ustawa gwarancyjna nie miała żadnego zabezpieczenia międzynarodowego i nic za tym nie przemawiało, by mogła takowe uzyskać. Leon XIII czuł się więc poniżony uzależnieniem nawet w sprawach kulturowych od antyklerykalnych masońskich rządów. Przy tym jako arystokrata wrażliwy na tradycję historyczną uważał w głębi duszy zabór Państwa Kościelnego i Rzymu za zwykły rabunek. Na taką stratę żaden papież nie mógł wyrazić zgody. Leon XIII zdawał sobie przy tym sprawę z rozkładu jakiemu już przed zaborem uległo Państwo Kościelne, ale sądził mylnie, iż jego reformowaniu przeszkadzały niepokoje. Tymczasem siły rewolucyjne zniszczyły władzę świecką papieża, pokonując zarazem jego wypracowany przez wieki autorytet duchowy. W gruncie rzeczy restauracja Państwa Kościelnego sprawiła mu wiele trudności. Zupełnie inna sprawa to zapewnienie suwerenności papieskiej. Leon XIII zadowoliłby się tu odzyskaniem samego Rzymu. Niezależnie od tego, że rząd włoski nie poszedłby na takie rozwiązanie Leon XIII zdecydował nie podejmować z nimi rozmów dopóki jawne będą wpływy masonerii w rządzie. To właśnie dlatego od momentu swego wyboru, o którym Leon XIII rządowi nie doniósł, był przez władze państwowe ignorowany. Najbardziej jednak mimo wszystko skłaniało go do regulacji stosunków papież-państwo fakt pogarszającej się z roku na rok położenia Kościoła ograniczonego przez administrację państwową. Ze względu na zdobycie władzy przez liberałów, laicyzowano szkołę, wprowadzano małżeństwa cywilne przed kościelnymi, konfiskowano dobra Kościelne, utrudniano naukę religii w szkołach. W tej sytuacji Leon XIII rozpoczął tworzenie szkół katolickich, wzywał katolików do zrzeszania się w obronie życia kościelnego, podjął starania o lepsze przygotowanie duchowieństwa. Jednak rozwój organizacji katolickich zakładał przez władze odpowiednią inwigilację duchowieństwa. Leon XIII postępowanie rządu włoskiego odczytywał jako bezpośrednie zagrożenie swego posłannictwa, ale miał nadzieję na ewentualną możliwość udania się pod opiekę rządu austriackiego. Postawa austriacka być może uratowała papiestwo przed jeszcze większymi komplikacjami. Leon XIII po odmowie w 1888 roku przez Franciszka Józefa azylu zdał sobie sprawę że ani Austria ani Francja ani Hiszpania nie udzielą mu wsparcia. Odpowiedzią papieża była zgoda w 1898 roku na utworzenie we Włoszech Chrześcijańskiej Demokracji z zasadami obrony papieża, walki z socjalizmem i organizowania związków katolickich.
Innym ważnym państwem, którym zajął się Leon XIII była Francja, w której w chwili wyboru Pecciego na papieża, sytuacja Kościoła była bardzo zła. Trwał co prawda jeszcze szok wywołany przez Komunę i paraliżujący w pewnym stopniu antyklerykalizm burżuazji. Toteż cała polityka rządu wobec Kościoła nacechowana była dwulicowością. Obok manifestowanej gotowości porozumienia z Rzymem dawała się wyczuć nienawiść i podejrzliwość wobec duchowieństwa i poczynań kościelnych. Papieża niepokoił szczególnie podział w obozie katolickim na grupę ultramontańsko-monarchistyczną – wrogą nowemu porządkowi oraz republikańsko-liberalną, skupiającą umiarkowanych liberałów, gotowych podjąć współpracę ze wszystkimi siłami republikańsko-demokratycznymi z jednoczesnym zachowaniem ideologii katolickiej. Wpływy pierwszej grupy w sferach kierowniczych Kościoła drażniły rząd, następnie do głosu doszły skrajne koła liberalne co stało się w wyniku wyborów w styczniu 1897 roku. Mimo bezpośrednich interwencji papieża wobec rządu francuskiego sytuacja Kościoła nadal się pogarszała, a każdy gest obronny kleru traktowany był jako wyraz agresywności. Leon XIII nie tracił jednak nadziei na odmianę nastrojów antykościelnych we Francji i niezmiennie powstrzymywał duchowieństwo od udziału w walce politycznej świeckich ugrupowań katolickich. Jednak w 1885 roku republikanie ponownie wygrali wybory i podjęli szereg dalszych kroków upośledzających Kościół we Francji.
Pośród państw niemieckich należy jako szczególnie aktywnego partnera Watykanu wskazać Prusy. Leon XIII obejmował tron papieski w momencie trudnym, bo w chwili przesilania się Kulturkampfu, którego myślą przewodnią było okiełznanie polityczne katolicyzmu, ten bowiem, kierowany przez Centrum stal zagrażał hegemonii Prus w Rzeszy. Bismarck nie widział możliwości pogodzenia centralistycznego państwa ze swobodami kościelnymi zawartymi w konstytucji pruskiej z 30 stycznia 1850 roku, z kolei Katolicy usiłowali swobody te przenieść do konstytucji Rzeszy. W walce rozpoczętej w 1871 roku państwo zaangażowało cały swój autorytet i mocno nadszarpnęło potencjał kościelny. Jednak właśnie w 1878 roku, kiedy zmarł przeciwnik polityki kościelnej Bismarcka – Pius IX, realne kształty przybrała groźba ofensywy socjalizmu na arenie politycznej Niemiec. W związku z tym Leon XIII szukał porozumienia z rządami. Leon XIII proponował wierność katolików dla korony w zamian za przywrócenie pokoju na gruncie kościelnym. Papież w 1880 roku zdecydował się doprowadzić do zgody z Prusami na drodze dyplomatycznej, poza plecami Centrum. Chodziło głównie o niedopuszczenie do uregulowania stosunków kościelnych z Prusach przez partię polityczną, nawet gdyby miała poparcie miejscowego episkopatu. Kolejne ustawy łagodzące osiągnięte bez udziału Centrum, doprowadziły do nowelizacji Kulturkampfu w latach 1886 i 1887. Państwo zachowało dość szeroki nadzór nad Kościołem, zwłaszcza nad jego agendami majątkowymi. Z pewnością nie zyskały na tym porozumieniu katolickie mniejszości narodowe, jednakże bez wątpienia właśnie zakończenie Kulturkampfu metodami dyplomatycznymi, zyskał Rzym znaczny wpływ na Kościół w Prusach. Polityka papieża przyspieszyła włączenie się Centrum w proces budowy militarnej potęgi Rzeszy. Wkrótce po zakończeniu Kulturkampfu tron cesarski objął Wilhelm II dzięki któremu relacje z Leonem XIII znacznie się ożywiły czego świadectwem jest choćby jego wizyta w Watykanie jeszcze w 1888 roku.
Tymczasem w Austro-Węgrzech nastroje antyklerykalne widoczne w czasach Kulturkampfu trwały również w ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku. Wynikało to z: zamierającego józefinizmu co z jednej strony dawało możliwość większej swobody dla Kościoła a z drugiej stawiało Kościół wobec wzrastającej presji liberałów i masonów. Przy tym tradycja katolickiej monarchii ugruntowana osobistą pobożnością cesarza Franciszka Józefa sprawiła, że katolicyzm cieszył się stale jeszcze miejscem uprzywilejowanym. Dla Stolicy Apostolskiej był to powód do złudnych już wówczas nadziei uzyskania z Wiednia wsparcia. Lecz kiedy Leon XIII uwolnił się od konieczności liczenia się z interesami austriackimi, okazywał coraz więcej poparcia dla niepodległościowych dążeń mniejszości narodowych, zwłaszcza bałkańskich, należących do korony habsburskiej. Posłuszeństwo wobec monarchy zalecano tu z racji zasad legitymistycznych, od których Rzym nigdy nie odstąpił. Natomiast okazywanie ruchom narodowym zrozumienia miało być zachętą do umocnienia lub wprowadzenia unii z Rzymem wśród tamtejszych prawosławnych. Papież angażował się po stronie ruchów chrześcijańsko-społecznych, wzrastających w monarchii habsburskiej głównie na gruncie ludowym. Wszystko to w celu zahamowania bezbożnictwa. Odgrodzenie od niego wsi miało tu diametralne znaczenie. W 1898 roku papież zdołał tu zaprowadzić okresowe konferencje biskupów. Na Węgrzech dłużej niż w Austrii przebiegał Kulturkampf, charakteryzujący się tu silną tendencją laicyzacji kluczowych dziedzin życia. W 1886 roku Leon XIII z okazji dwustuletniej rocznicy odzyskania Budapesztu skierował do Węgrów encyklikę podkreślającą tradycje katolicyzmu węgierskiego i sprzeczne z nim dążenia laicyzacji. Specjalnie zobowiązany do przeciwstawiania się im poczuł się episkopat, który przede wszystkim zainicjował wewnętrzne odrodzenie religijne, owocujące później również na płaszczyźnie organizacji katolickich, prasy, szkoły wyznaniowej, wyznaniowej. Rząd jak wszędzie nasycony liberałami, myślał nawet o zerwaniu stosunków z Rzymem, piętnując każdą inicjatywę papieża jako mieszanie się w wewnętrzne sprawy kraju.

Leon XIII przez całe życie był chorowity. Już w lutym 1899 roku jego życie było poważnie zagrożone, kiedy to odezwały się dawne wrzody. Operacja oddaliła nadchodzący koniec jego pontyfikatu do 1903 roku. 3 lipca wieczorem przyszła nagła słabość, jednak bez oznak ostrej choroby. Słabość jednak postępowała i kryzys przyszedł w nocy z 19 na 20 lipca. Zmarł 20 lipca o godzinie 16.00. Liczył 94 lata. Papieża żałowano i chwalono głównie z dwóch względów: chciał on był przez wszystkich zrozumiany i wszystkich zrozumieć. Trochę za dużo uwagi poświęcał do porozumień z rządami, nie zastanawiając się co o tym sądzą poddani. Mimo to trzeba powiedzieć, że przy wielu pomyłkach (tu trzeba wliczyć politykę wobec Francji i Włoch) papież ten wiele osiągnął. Przede wszystkim wyprowadził Kościół z izolacji i sprawił, że zaczęto słuchać tego co mówi papież. Za czasów Leona XIII Kościół znowu zaczął być potęgą światową, choć w innym sensie niż poprzednio, w sensie jakiejś kompetencji moralnej. Ustała fikcja uczestniczenia w polityce europejskiej. Leon XIII niewątpliwie wpływał na jej kształtowanie, ale nie był w niej partnerem. Ustawił Kościół pod zupełnie nowym kątem w stosunku do świata.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl