Zamki i siedziby rycerskie

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

Większości z nas rycerz kojarzy się z panem murowanego, obronnego zamku. Prawda jest jednak daleka od tego stereotypu - tylko niewielu możnych, i to w późnym średniowieczu, mogło sobie pozwolić na taki luksus.

Istniały przede wszystkim dwie przeszkody - polityczna i finansowa. W czasach romańskich władcy pozwalali wyłącznie na utrzymywanie zamków królewskich, które mogli obsadzać drużyną rycerzy bądź też chłopstwem (jak to czynił np. Kazimierz Wielki) Zakaz budowy własnych zamków był czasami łamany, i mniej więcej do XIIw. budowa własnego zamku była równoznaczna z buntem. Później posuwająca się tendencja do decentralizacji władzy zmusiła władców do ustępstw w tej kwestii, które początkowo były tylko pojedynczymi przypadkami zezwoleń, później zaś stały się obowiązującym prawem (na Zachodzie w XIIIw, w Polsce pod koniec XIV). Nadal pozostawała jednak przeszkoda finansowa - zbudowanie zamku nie było jeszcze wielkim przedsięwzięciem, i zdarzało się że podczas wojen oblegającym opłacało się zbudować na kilka lat konkurencyjny zamek obok obleganej twierdzy. Problemem nie do przeskoczenia dla średnio a nawet bardzo zamożnego rycerza było utrzymanie zamku, którego posiadanie było równoznaczne z posiadaniem dworu. W utrzymaniu rycerstwa prócz łupów wojennych i zysków z roli całkiem sporą rolę odgrywały cenne podarki, którymi wymieniano się z iście królewską rozrzutnością - pan dworu miał być tym, który podarki rozdawał, a więc prócz zasobów finansowych pozwalających na wynagradzanie rycerzy i zapewnienie dworzanom i dwórkom odpowiednio wspaniałych posiłków i szat musiał także posiadać niemały zbiór drogocennych drobiazgów do rozdania przy każdej nadarzającej się okazji. Zyski z posiadania zamku i dworu również były wymierne, bo prestiż często przekładał się wprost na siłę polityczną i możliwość objęcia ważnych i rentownych stanowisk, jednak w gruncie rzeczy ogromna część rycerstwa rezygnowała z tej formy budownictwa.

Jak więc mieszkali?
Drugą formą bardzo wystawnej i uważanej za prestiżową siedziby była wieża mieszkalna. Posiadała przeważnie wejście wprost na I piętro, gdzie znajdowała się świetlica - wyższe piętra były sypialniami mieszkańców, na parterze zaś znajdował się magazyn z osobnym wejściem z małego, czasami otoczonego murem dziedzińca.
Mniej zamożni zamieszkiwali wieże drewniane, otoczone wałem ziemnym i palisadą, zorganizowane w podobny sposób.
Biedniejsze rycerstwo musiało się zadowolić zagrodami w wioskach lub obok nich, które od chłopskich obejść różniły się tym, że mogły posiadać częstokół.

Murowane zamki miały dość podobną konstrukcję, z tym, że można rozróżnić zamki rozwijające się z siedzib innego typu poprzez kolejne dobudowywanie różnych elementów, jak i zamki zakładane planowo od podstaw. W pierwszym przypadku w najwyższym punkcie dominuje najstarsza architektonicznie wieża - stołb, będąca także punktem ostatecznego schronienia po wtargnięciu przeciwnika do warowni. We wszystkich przypadkach zamek posiadał mniej lub bardziej regularny dziedziniec wewnętrzny, z którego wejście prowadziło do sali rycerskiej, znajdującej się na piętrze i zajmującej przeważnie całe skrzydło. Na parterze znajdowały się kuchnie i pomieszczenia gospodarcze. Dodatkowy okrąg murów, przeważnie cieńszych i niższych, zapewniał schronienie rzemieślnikom zatrudnionym w zamku. Obowiązkowym elementem była także studnia bądź cysterna zaopatrująca zamek w wodę.
Zasadniczą różnicą między zamkami gotyckimi a romańskimi jest ich charakter. Zamki romańskie były przede wszystkim budowlami obronnymi, o małych oknach, grubych ścianach i niekoniecznie wygodnym układzie wewnętrznym. Wszyscy dworzanie spali w jednej sali wokół łoża państwa. W zamkach goryckich z kolei coraz bardziej liczyła się reprezentacyjna funkcja budowli, stąd jasne dziedzińce otoczone krużgankami, większe okna i bramy, ozdobne elementy architektury jak i podział przestrzeni na osobne komnaty mieszkańców. O tym, jak bardzo funkcja obronna straciła na znaczeniu świadczy fakt, że w jednym z francuskich zamków powiększono wszystkie drzwi, aby panie w wysokich czepcach mogły przez nie swobodnie przechodzić.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl