Portrety Oktawiana Augusta

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

Żeby w pełni zdać sobie sprawę ze specyfiki portretów Oktawiana Augusta, należy najpierw choć pobieżnie zapoznać się z jego biografią. Uzmysłowi nam ona, że Oktawian nie kazał tworzyć swoich podobizn z powodu własnej próżności czy też tylko po to aby mieszkańcy Imperium znali oblicze swojego władcy. Głównym celem była propaganda, propaganda jak najbardziej świadoma i mająca doprowadzić do włączenia osoby władcy w poczet bogów rzymskich. Przedsięwzięcia ambitne ale możliwe do zrealizowania. Dlatego nie dziwi nas mnogość zabiegów pozwalających osiągnąć upragniony tytuł boga. Tematem mojego referatu jest portret samego Augusta ale pozwolę sobie tylko napomknąć, że cała rodzina władcy była portretowana w tym samym, podkreślającym świetność rodu julijskiego, stylu.
Przechodząc już do samego portretu władcy postanowiłam zastosować dwa kryteria podziału:
1) Dla portretów statuarycznych, tradycyjny podział na statuae togatae ( w todze) i statuae loricatae ( w zbroi).
Mężczyzna w todze najczęściej trzymał w lewej ręce zwój, a u jego stóp leżała puszka na zwoje, która razem z fałami szaty podpierała posąg, wzmacniając jego statyczność.


Specjalną odmianą posagu w todze są przedstawiania Oktawiana Augusta z rąbkiem szaty na głowie- symbol przynależności do stanu kapłańskiego, o czym będzie mowa później.

Jeśli zaś chodzi o statuae loricatae to ukazywał on princepsa jako wodza naczelnego, zazwyczaj w bogato zdobionej zbroi i purpurowym płaszczu.

2) Portery powstałe w Rzymie i te z jego wschodnich prowincji
Portret cesarza był utrzymany w formie klasycznej i daleki był od modnego w republice przedstawienia werystycznego. Aby wszyscy mogli rozpoznać w posągu osobę władcy, musiały zostać ukazane indywidualne cechy modela. Do tego celu idealnie nadawał się portret fizjonomiczny. Nie mogło jednak być mowy o przedstawieniu osoby cesarza w 100% takim jakim był. Dlatego też portrety Oktawiana Augusta są idealizowane tak, żeby wizerunek princepsa był odpowiednio kreowany. Przejawia się to m.in. przedstawieniem osoby władcy jako wiecznie młodego, upiększonego i przede wszystkim z wielkim etosem. Cesarz jest ukazany niemal jak bóg. Nie można się temu dziwić, wszak wzorem dla rzeźbiarzy były głowy greckich posągów doby klasycyzmu. Podejrzewa się również, że autorami prototypów portretów Oktawiana Augusta, byli Grecy.

Należy jednak pamiętać, że osobę władcy przedstawiano zupełnie inaczej we wschodnich prowincjach Imperium. Może to dlatego, że nie miano tam okazji rzeźbić jakoby z natury, podglądając cesarza w czasie wykonywanych przez niego obowiązków, może odlewy twarzy Augusta, jakie przesyłano z Rzymu były tak niedokładne, że rzeźbiarz musiał kierować się własną intuicją aby posąg odpowiadał standardom? Wydaje się to możliwe, zwłaszcza, że wschodni rzeźbiarze zazwyczaj dostawali tylko ogólne zarysy twarzy i ułożenie kosmyków włosów na czole władcy. Reszta zależała od prywatnej inwencji twórczej. Warto również pamiętać, że na wschodzie wciąż żywe były tradycje diadochów, którzy w swoich posągach kazali kreować się na herosów, uwypuklając swoją tężyznę fizyczną. Tak czy inaczej, we wschodnich ośrodkach rzeźbiarskich portrety Oktawiana Augusta są bardzo ekspresyjne i nacechowane patosem.

Stałą tendencją w portretach princepsa jest heroizacja jego osoby. Odbywało się to na kilka sposobów:
- częściowe obnażenie ciała
- nałożenie portretowo potraktowanej głowy na posąg bóstwa
- przedstawianie bosego władcy, interpretowane często jako pośmiertna heroizacja, mająca zastąpić zbyt szokującą w tamtym czasie nagość

Chociaż portrety cesarza wykonywane były wg z góry narzuconego wzoru, można zauważyć, że co pewien czas ten kanon się zmieniał. Działo się kiedy dochodziło do jakichś przełomowych wydarzeń. Można wymienić tu bitwę pod Akcjum w 31 oku p.n.e., otrzymanie corona civica (odtąd atrybutem cesarza staje się wieniec dębowy) w 27 roku p.n.e. czy uzyskanie godności najwyższego kapłana w 12 roku p.n.e. W takim przypadku zazwyczaj prototyp portretu wykonywano z natury, a później kopiowano go w innych ośrodkach rzeźbiarskich. Czeto zdarzało się, że kolejne pracownie wywierały swoje własne piętno na portrecie władcy, dzięki czemu udało się wyróżnić grupy posągów wywodzących się od kolejnych prototypów i uszeregować je chronologicznie. Co ciekawe, identyfikacji dokonano głownie dzięki uczesaniu włosów, gdzie nad prawym okiem występuje tzw. "orli pazur", a nad nosem lub nad lewym okiem, tzw. " jaskółczy ogon".

W portretach Augusta można wyróżnić kilka grup wiekowych:
- portrety młodzieńcze, które powstawały do 27 roku p.n.e
np. August z Merida


- od 27 roku p.n.e pojawiają się portrety Augusta jako władcy. Już nie młodzieniaszka, a dorosłego mężczyzny ze skupionym wyrazem twarzy, zaciśniętymi ustami i lekko ściągniętymi brwiami. Stwarza to wrażenie powagi, a jednocześnie ukazuje Oktawiana jako wodza z surowym, marsowym obliczem, jako kogoś, komu można powierzyć własny los. Ta stylizacja wydaje się zrozumiała biorąc pod uwagę fakt, że wódz zazwyczaj cieszył się wielkim poważaniem u Rzymian. Być może dzięki temu, że dawał im poczucie bezpieczeństwa i trwałości Imperium.
Najbardziej znanym dziełem ukazującym władcę w tym stylu jest August z Prima Porta, odnaleziony w 1863 roku w podmiejskiej willi cesarzowej Liwii.


Kiedy tylko spojrzymy na posąg od razu widać, że został stworzony zgodnie z kanonem Polikleta, mamy też wyraźny kontrapost. Szczególnie ciekawy jest sam pancerz. Znajduje się na nim scena odebrania od Partów znaków legionów rzymskich, jakie w 53 roku p.n.e. utracił Krassus. Prócz tego w scenę są wkomponowani bogowie (np. Apollo i Artemida) oraz postać trzymająca róg obfitości ( często utożsamiana z Italią) wraz z personifikacjami płodności i dobrobytu. Całość wyraźnie sugeruje, że to dzięki Augustowi, którego poczynania są traktowane przychylnie przez bogów, Rzym jest krainą miodem i mlekiem płynącą. Ciekawa jest postać Amorka na delfinie przy prawej nodze cesarza. Powszechnie uważa się, że jest to nawiązanie do mitu julijskiego, wywodzącego pochodzenie rodu od Wenus.
- portrety Augusta po 12 roku p.n.e, kiedy przedstawiany jest z okrytą głową, jako najwyższy kapłan (pontifex maxmimus)
Przykładem niech będzie posąg z Via Labicana.


Nie jest to portret werystyczny ale cienie w konikach oczu i ust, zapadnięte policzki oraz melancholijny wyraz twarzy wskazują, że cesarz był już wówczas starszym człowiekiem. Władca wydaje się zmęczony i zatroskany sprawami Imperium. A może jest też zniechęcony nieudaną polityką dynastyczną…

August przestaje się portretować pod koniec I wieku p.n.e. . Jednak jego wizerunki wciąż powstawały, nawet po jego śmierci. W Imperium zapotrzebowanie na posągi czy też popiersia princepsa było ogromne. Posiadając podobiznę Oktawiana, potwierdzało się w pewien sposób wierność dla niego. I tak przyjęło się, że w budynkach użyteczności publicznej (np. termy) i instytucjach rządowych (np. kurie) podobizna cesarza była posagiem statuarycznym, natomiast w obozach wojskowych gdzie często trzeba było przenosić się z miejsca na miejsce, posiadano popiersia władcy. Poza tym, w bogatszych domach również posiadano rzeźby przedstawiające władcę. Były to również głownie popiersia, które symbolizowały obecność cesarza wśród domowników.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl