Kultura pucharów dzwonowatych
Z pAmIÄTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIoĹkA
Pod koniec fazy epoki kamienia, na ziemie polskie dotarły plemiona kultury pucharów dzwonowatych. Plemiona te wywodzące się z terenów północnej Afryki i Półwyspu Iberyjskiego w krótkim czasie rozprzestrzeniły się po całej niemal Europie. Na tereny Środkowej Europy dotarły one około 2000 r. p.n.e. Pomimo niewielkiej liczebności wywarły duży wpływ na wiele kultur europejskich. Uderzającą jest wielka jednorodność elementów tej kultury na całym obszarze jej ekspansji. Stwierdzono mieszanie się ludności kultury pucharów dzwonowatych z przedstawicielami kultur, na których tereny dotarła, szczególnie z grupami kultury ceramiki sznurowej. Do Polski nieliczne jej grupy dotarły z Czech i Moraw. Na naszych terenach znanych jest tylko niewiele ponad 20 stanowisk tej kultury głównie na Górnym i Dolnym Śląsku i w okolicach górnej Wisły. Trzy największe skupiska znajdujemy na Wyżynie Głubczyckiej, nad Ślężą k. Wrocławia i na Wyżynie Małopolskiej. Są to wyłącznie znaleziska grobowe. Osad tej kultury niestety nie odnaleziono.Przez długi czas uważano, że ludność kultury pucharów dzwonowatych prowadziła koczowniczy tryb życia. Wskazywały na to bardzo częste znaleziska grotów strzał, trójkątne sztylety miedziane z płaskim trzpieniem do rękojeści oraz płytki z łupku służące do ochrony przedramienia łucznika przed uderzeniem cięciwy. Dodatkowym elementem potwierdzającym tę tezę była niezwykle szybka ekspansja, na ogromnych obszarach prawie całej Europy, w ciągu niespełna dwóch wieków. Także występowanie niewielkiej liczby niedużych i krótkotrwałych osad świadczyło o nomadycznym trybie życia ludności tej kultury. Dokładniejsze badania wykazały jednak, że podstawowym zwierzęciem hodowlanym były świnie, a dopiero na dalszym miejscu plasowało się bydło, owce, konie i psy. Świadczy to o tym, że ludność kultury pucharów dzwonowatych musiała prowadzić osiadły tryb życia, przynajmniej w dużej jej części. Ludność kultury pucharów dzwonowatych zajmowała się eksploatacją i rozprzestrzenianiem złóż miedzi, złota, srebra oraz cyny.
Największe cmentarzysko kultury pucharów dzwonowatych odkryto w Pietrowicach Wielkich woj. śląskie (15 grobów), w Samborcu (10 grobów) i w Złotej (7 grobów). Były to pochówki głównie szkieletowe. Ciała kobiece układane były na prawym boku z głową skierowaną na południe, a mężczyźni na lewym z głową na północ. Nogi zmarłych były bardzo silnie podkurczone, tak że w niektórych przypadkach nogi były prawdopodobnie przywiązane do tułowia. Ręce (ugięte w łokciach) najczęściej układano w okolicy twarzy. W grobach znajdują się zazwyczaj tylko dwa lub trzy naczynia, kilka sztuk narzędzi i broni miedzianej oraz ozdoby ze złota, srebra, elektronu i miedzi.
Przewodnią formą ceramiki kultury pucharów dzwonowatych są krępe, szerokootworowe naczynia w kształcie odwróconego dzwonu, od których pochodzi jej nazwa. Najliczniejszą grupę naczyń stanowią nieduże kubki o łagodnym profilu, dzbany, oraz szerokootworowe garnki. Drugą grupę stanowią nieduże misy, czasami na czterech krótkich nóżkach. Naczynia mają głównie barwę ceglastoczerwoną (na ziemiach polskich szarobrunatną). Brak jest natomiast bardzo charakterystycznych w rejonach naddunajskich baniastych amfor z dwoma uchami umieszczonymi poniżej największej wypukłości brzuśca. Często zdobione są równoległymi poziomymi pasami ozdób wykonywanych odciskami grzebienia, stempelkami, nacięciami lub odciskami sznura.