ABC teorii - (05) Akordy - budowa, rodzaje, oznaczenia

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

Akordem nazywamy współbrzmienie conajmniej 3 różnych dźwięków.
W harmonii klasycznej w skład akordów wchodzą kolejne tercje danej gamy.
Akordy takie zwiemy diatonicznymi.

Rozróżniamy zatem akordy diatoniczne złożone :

- z 3 dźwięków - trójdźwięk (1 + 3 + 5-ty stopień gamy)
- z 4 dźwięków - akord septymowy (jw. + 7-my stopień gamy)
- z 5 dźwięków - akord nonowy (jw. + 9-ty stopień gamy)
- z 6 dźwięków - akord undecymowy (jw. + 11-ty stopień gamy)
- z 7 dźwięków - akord tercdecymowy (jw. + 13-ty stopień gamy)

Pokazuje to poniższa ilustracja na przykładzie gamy C-dur :



Następna tercja gamy daje powtórzenie dźwięku podstawowego C, czyli nie może być użyta do budowy akordu.

W tak zbudowanych akordach, dźwięk podstawowy (najniższy) nosi nazwę pryma (1), drugi tercja (3), dalej następuje kwinta (5), septyma (7), nona (9), undecyma (11) i tercdecyma (13).

W tym opracowaniu zajmiemy się tylko akordami złożonymi z 3 i 4 dźwięków, gdyż są one stosowane najczęściej.

Trójdźwięki diatoniczne na poszczególnych stopniach gamy C-dur pokazuje poniższa ilustracja :



Jak widać, poszczególne trójdźwięki powstają przez dodanie na każdym stopniu gamy dwóch kolejnych tercji.

Trójdźwięk zbudowany na I stopniu gamy nazywamy tonicznym (T), na IV stopniu - subdominantowym (S), na V stopniu - dominantowym (D), czyli analogicznie do nazw stopni gamy. Te trzy akordy to triada harmoniczna (T-S-D), ktora tworzy podstawę warstwy harmonicznej utworów muzycznych.

Widać też, że trójdźwięki na stopniach I, IV, V złożone są z tercji wielkiej (3w) i tercji małej (3m) licząć od I stopnia gamy, czyli najniższego dźwięku i takie trójdźwięki nazywamy durowymi, natomiast na stopniach II, III, VI kolejność tercji jest odwrotna i takie trójdźwięki nazywamy mollowymi, wreszcie - na VII stopniu mamy obie tercje małe i te trójdźwięki nazywamy zmniejszonymi.

Tym różnym nazwom trójdźwięków odpowiadają oczywiście różne oznaczenia, i tak :
- trójdźwięki durowe oznaczamy literą dużą, sama zaś litera pochodzi od nazwy dźwięku danego stopnia gamy, który równocześnie jest najniższym dźwiękiem tego akordu. W tej gamie mamy zatem 3 akordy dur : C, F, G (mówimy "ce dur", "ef dur" i t.d.). W literaturze zagranicznej spotyka się oznaczenie CM, FM, GM (M = Major).
- w oznaczeniach trójdźwięków mollowych też występuje różnorodność. W literaturze zagranicznej przeważa oznaczenie Dm, Em, Am (m = minor) a w literaturze polskiej przeważa oznaczenie literą małą, czyli tak jak na ilustracji powyżej (mówimy "de mol", "e mol" i t.d.).
- oznaczenia trójdźwięków zmniejszonych są najbardziej zróżnicowane - na powyższej ilustracji użyto polskiej końcówki "zm" (Hzm - mówimy "ha zmniejszony") natomiast w nutach, w tym w różnych zagranicznych, spotyka się oznaczenia : H-, Ho, Hdim (znaki "-" i "o" mogą też występować jako indeks górny).

W równoległej gamie mollowej (przywołuję tu temat "Koło kwintowe - koło gam), czyli w gamie a-moll naturalnej, struktura rodzajowa trójdźwięków diatonicznych jest identyczna jak w gamie C-dur, t.zn. występują też 3 akordy dur, 3 akordy moll i 1 akord zmniejszony, ale występują one na innych stopniach.
Pokazuje to poniższa ilustracja :



Natomiast w gamie a-moll harmonicznej, z uwagi na podwyższony VII stopień, struktura rodzajowa trójdźwięków diatonicznych zmienia się na bardziej zróżnicowaną, Pokazuje to poniższa ilustracja :



I tak - na III stopniu pojawił się nowy, trójdźwięk zwiększony, złożony z dwóch tercjii wielkich, na V stopniu następuje zmiana trójdźwięku moll na dur, na VII stopniu następuje zmiana trójdźwięku dur na zmniejszony, czyli w tej gamie są
dwa trójdżwięki zmniejszone.

Trójdźwięk zwiększony na powyższej ilustracji oznaczono polską końcówką "zw" (Czw - mówimy "ce zwiększony") natomiast w nutach, w tym w różnych zagranicznych, przeważa oznaczenie literą dużą i dodatkowo znakiem "+", n.p. C+.

Sumując - poznaliśmy budowę i oznaczenia 4 podstawowych rodzajow trójdźwięków diatonicznych. Ich zestawienie, na przykładzie dźwięku podstawowego "C", podaje poniższa tabela :



Ponadto - w trójdźwiękach "krzyżykowych" i "bemolowych", t.zn. zawierających w nazwie polskiej końcówki "is", "es", "s" - np. Fis, Des, Es, podstawowym znakiem dodatkowym za literą jest znak "krzyżyka" (#), lub "bemola" (b), czyli oznaczenie w tym przykładzie będzie następując : F#, Db, Eb (użyto tu malej litery "b" zamiast znaku bemola ze względu na brak takiego znaku w programie Word, co jest często spotykane w podobnych, jak to, opracowaniach).

Należy też pamiętać, że w nutach anglojęzycznych naszemu oznaczeniu "H" odpowiada oznaczenie "B" a naszemu "B" odpowiada "Bb" i dotyczy to zarówno oznaczenia dźwięku, jak i akordu.

Akordy septymowe diatoniczne na poszczególnych stopniach gamy C-dur pokazuje poniższa ilustracja :



Oznaczenia :
C(M7) - trójdźwięk dur + tercja wielka (skrajne dźwięki tworzą septymę wielką, stąd oznaczenie "M7" = Major 7)
d7 - trójdźwięk moll + tercja mała (skrajne dźwięki tworzą septymę małą, stąd oznaczenie "7")
G7 - trójdźwięk dur + tercja mała (skrajne dźwięki tworzą septymę małą), zwany "dominantą septymową"
pzm7 - trójdźwięk zmniejszony + tercja wielka (skrajne dźwięki tworzą septymę małą), zwany "akordem septymowym
półzmniejszonym"

Akordy septymowe diatoniczne w gamie a-moll naturalnej pokazuje poniższa ilustracja :



Jak widać - mamy tu sytuację analogiczną jak przy omawianiu trójdźwięków diatonicznych, czyli w porównaniu do gamy dur, tutaj struktura rodzajowa akordów jest identyczna, ale występują one na innych stopniach. I tak :

akord C(M7) zmienił pozycję ze stopnia I na III
akord F(M7) zmienił pozycję ze stopnia IV na VI
akord d7) zmienił pozycję ze stopnia II na IV
akord e7) zmienił pozycję ze stopnia III na V
akord a7) zmienił pozycję ze stopnia VI na VIII=1
akord G7 zmienił pozycję ze stopnia V na VII
akord Hpzm7 zmienił pozycję ze stopnia VII na II

Analogicznie też, w gamie a-moll harmonicznej, z uwagi na podwyższony VII stopień, struktura rodzajowa akordów zmienia się na bardziej zróżnicowaną. Pokazuje to poniższa ilustracja :



I tak - na stopniach II, IV, VI pozostają te same akordy, na stopniu V akord moll zmienia się na dur, na stopniu VII pojawił się nowy, akord septymowy zmniejszony (G#zm7), złożony z tercji małych, czyli skrajne dźwięki tworzą septymę zmniejszoną. Na I stopniu mamy drugi nowy akord (*) - trójdźwięk moll + tercja wielka a jego skrajne dźwięki tworzą septymę wielką, stąd jego oznaczenie winno być analogiczne jak poznanego wyżej trójdźwięku C(M7), czyli c(M7). Wreszcie, na III stopniu mamy trzeci nowy akord (**) - trójdźwięk zwiększony + tercja mała a jego skrajne dźwięki tworzą również septymę wielką, stąd - przez analogię do poznanych już trójdźwięków - jego oznaczenie winno być C+(M7). Jednakże oba te akordy są rzadko używane i podane oznaczenia należy traktować jako propozycję na użytek niniejszego opracowania (w poniższej tabeli wyróżniono je kolorem żółtym.

Sumując - poznaliśmy budowę i oznaczenia 7 rodzajów akordów septymowych diatonicznych. Ich zestawienie, na przykładzie dźwięku podstawowego "C", podaje poniższa tabela :



PRZEWROTY akordów (przykład dla akordu C) :

Przewrót akordu powstaje przez przeniesienie dolnej nuty (zwanej basem) o oktawę w górę. Zatem pierwszy przewrót ma w basie tercję akordu podstawowego, drugi - kwintę i t.d. A zatem - trójdźwięki mają tylko dwa przewroty, co pokazuje poniższa ilustracja :



natomiast akordy septymowe mają trzy przewroty :



Warto tu zwrócić uwagę na akord septymowy zmniejszony (wyróżniony w tabeli powyżej kolorem niebieskim), bo - w przeciwieństwie do innych, których jest tyle ile tonacji - tych jest praktycznie tylko trzy, a mianowicie :

(c - es - ges - a) - oznaczenie Co7
(cis - e - g - b) - oznaczenie C#o7 = Dbo7
(d - f - as - h) - oznaczenie Do7

gdyż kolejny akord dis-fis-a-c (D#o7) jest wprawdzie oznaczony inną literą, ale zawiera te same dźwięki co pierwszy, tylko występujące w innej kolejności, czyli w innym przewrocie. Mozna zatem powiedzieć, że akord D#o7 (i również Ebo7) jest pierwszym przewrotem akordu Co7. Idąc dalej - Gbo7 jest drugim przewrotem Co7, lub pierwszym przewrotem Ebo7 i td.

Spostrzeżenie to ma istotne znaczenie dla instrumentów akompaniujących - fortepianu, gitary, kontrabasu. Bo n.p. gitarzysta, zależnie od aktualnego położenia ręki na gryfie, może użyć najwygodniejszego dla siebie chwytu a niekoniecznie takiego, jaki napisano w nutach - chyba, że jest to wyraźnie niekorzystne dla brzmienia utworu w tym konkretnym miejscu. I - pamiętająć o tym zastrzeżeniu - można postawić znak równości pomiędzy następującymi akordami :

Co7 = Ebo7 (D#o7) = Gbo7 (F#o7) = Ao7
C#o7 (Dbo7) = Eo7 = Go7 = Bo7
Do7 = Fo7 = Abo7 (G#o7) = Ho7

Do często używanych czterodźwięków diatonicznych należą też akordy sekstowe, t.zn. trójdźwięki z dodanym 6 stopniem gamy.

Nie wchodząc w teoretyczne uzasadnienie, przyjmijmy do wiadomości, że w praktyce używane są tylko 2 akordy sekstowe, których budowę i oznaczenia - juz bez ich ilustracji na pięciolinii - podaje poniższa tabelka :



Uwagi końcowe n.t. oznaczeń akordów

Poniższe uwagi mają na celu zwrócenie uwagi początkujących adeptów muzyki rozrywkowej i jazzu (bo klasyka nie używa tego rodzaju skrótowego zapisu) na różnorodność i niejednoznaczność oznaczeń akordów w nutach wydawanych w różnych krajach, co może sprawiać kłopoty z prawidłowym odczytaniem intencji kompozytora. Naliczyłem bowiem conajmniej pięć różnych sposobów (systemów) oznaczania akordów, przy czym dodatkowym utrudnieniem jest identyczne oznaczanie pewnych akordów (co sugeruje, że mamy do czynienia z tym samym systemem) i różne oznaczanie innych. Ponadto - taki sam szczegół oznaczenia występuje jako dolny, lub górny indeks (patrz tabela).



W celu rozwiania ewentualnych wątpliwości trzeba poszukać innego wydania tego utworu a jeszcze lepiej - wersji fortepianowej, lub wersji wokal + piano, które umożliwiają dokładne ustalenie dźwięków składowych akordu.
W polskich nutach panuje duża (ale nie 100-procentowa) zgodność odróżniania akordów durowych (litera duża) i mollowych (litera mała). Ale n.p. w nutach na akordeon regułą są akordy dur pisane literą małą a moll też małą z dopiskiem „m”.

Link do pobrania powyższego tekstu :
http://www.4shared.com/fi..._oznaczeni.html

Jeżeli masz problemy z budowaniem akordów, pobierz malutki (300kB) programik pokazujący na klawiaturze dźwięki składowe wybranego akordu :

http://www.4shared.com/fi...tor_akordw.html

P.S.
Kilka pomocnych stron, pokazujących m.in. budowę akordów :
http://www.chords.pl/kurs/chwyty/
http://keychord.com/
http://www.8notes.com/piano_chord_chart/
http://notationmachine.com/chords/piano/
http://tabnabber.com/pian...ajor&r=0&o=4,7,

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl