ABC teorii - (03) Metrum - rodzaje i oznaczenia

Z pAmIęTnIkA nIeGrZeCzNeGo AnIołkA

Termin "metrum" (lub "takt") oznacza ile jednostek czasu trwa każdy takt w danym utworze (w nutach poszczególne takty oddzielone są pionowymi "kreskami taktowymi").
Potocznie używa się też określenia "rytm", ale termin ten jest bardziej odpowiedni dla określenia charakterystycznego rytmu danego utworu, n.p. rytmu bolera, tanga, poloneza, krakowiaka i t.p.

Nim przejdziemy do dalszego omawiania metrum, poznajmy wartości czasowe nut.

Współcześnie, nutą o najdłuższej wartości jest "cała nuta" (1) - pokazana na poniższej ilustracji w pierwszej lini.
Dalsze, drobniejsze nuty otrzymujemy przez dzielenie na pół nuty o większej wartości, I tak otrzymujemy kolejno : "półnuty" (2) (druga linia), "ćwierćnuty" (4) (trzecia linia), "ósemki" (8) (czwarta linia), "szesnastki" (16) (piąta linia), "trzydziestodwójki" (32) (szósta linia), "sześćdziesięcioczwórki" (64) (siódma linia).



Wszystkie powyższe nuty mogą być przedłużane o połowę swej wartości przez dodanie kropki, co (między innymi) pozwala na uproszczenie zapisu - patrz ilustracja poniżej - w dolnej linii mamy równoważny zapis nutami z kropką :



Dla formalności wspomnimy tylko, że sporadycznie spotykane są też dwie kropki. Druga kropka przedluża o połowę wartości tej drugiej nuty, czyli w pierwszym przykładzie będzie to przedłużenie o ósemkę a w drugim o szesnastkę (moim zdaniem, zapis z dwoma kropkami utrudnia czytanie i wykonanie takiego fragmentu utworu).

Stosowany jest też często podzial nut bez kropki na 3 części i towarzyszy temu specjalne oznaczenie - klamra z cyfrą 3, lub tylko cyfra - patrz dolna pięciolinia na poniższej ilistracji :



W ozdobnikach, a szczególnie w pasażach, spotyka się podział na 5, 7, 9 ... części i towarzyszy temu oznaczenie analogiczne jak na powyższej ilustracji.

Oprócz dźwięków, zapisanych odpowienimi nutami, muzyka zawiera też przerwy zwane "pauzami". I tak, każdej z wymienionych nut odpowiada pauza : całonutowa, półnutowa, ćwierćnutowa i t.d. - patrz ilustracja poniżej :



Powracając do tematu metrum, rozróżnia się dwie zasadnicze grupy - metrum parzyste i nieparzyste.

Podstawowe metrum parzyste to "4/4", czyli takt trwa 4 jednostki czasowe (j.cz.) odpowiadające "ćwierćnutom" (4) (mówi się też - zwłaszcza w trakcie ćwiczenia - że taki takt liczymy na 4 - raz, dwa, trzy, cztery, albo - że np. gitarzysta uderza akord 4 razy). Bardzo rozpowszechnione jest też oznaczenie tego metrum jako "C".

Na pięciolinii oznaczenie metrum występuje tuż za znakiem "klucza" (o ile za kluczem nie występują znaki chromatyczne - krzyżyki, lub bemole) i wygląda nieco inaczej niż w teksie - patrz ilustracja poniżej :



Cyfra górna podaje prawidłową liczbę w takcie jednostek oznaczonych przez liczbę dolną, czyli w tym przykładzie takt zawiera 4 ćwierćnuty (ściślej - czas trwania taktu wynosi 4 jednostki czasowe odpowiadające ćwierćnucie).

Do tej grupy zalicza się też metrum pochodne 2/4 (można powiedzieć, że to połowa z 4/4) oraz 4/8 (matematyk zwróciłby nam uwagę, że 2/4 = 4/8 i miałby rację jeśli mowa o matematyce, natomiast w muzyce oznacza to, że w metrum 4/8 jednostką czasu jest nuta "ósemka" a w metrum 2/4 "ćwierćnuta").

Do taktów o metrum parzystym zalicza się też 6/8 i 12/8, które zawierają - odpowiednio - 2 i 4 ćwierćnuty z kropką (praktycznie bardzo często są to 2, lub 4 grupy "ósemek" łączonych po trzy). Takt 6/8 liczymy raz i i, dwa i i, gitarzysta uderza 6 razy z akcentem na raz i cztery a takt 12/8 liczymy raz i i, dwa i i, trzy i i, cztery i i, gitarzysta uderza 12 razy z akcentem na raz, cztery, siedem, dziesięć).

Podstawowe metrum nieparzyste to 3/4, czyli takt trwa 3 jednostki czasowe (j.cz.). Liczymy takt na 3 (gitarzysta uderza akord 3 razy). Metrum pochodne to 3/8, 9/8, 3/2, 6/4.

W praktyce takty mogą być wypełnione dowolnymi kombinacjami nut o różnej długości, byle tylko suma jednostek czasowych była zgodna z metrum. Ręczne pisanie ułatwi nam poniższe zestawienie :

- cała nuta (1) = 4 j.cz.
- półnuta (2) = 2 j.cz.
- ćwierćnuta (4) = 1 j.cz.
- ósemka (8) = 1/2 j.cz.
- szesnastka (16) = 1/4 j.cz.
- trzydziestodwójka (32) = 1/8 j.cz.
- cała nuta z kropką (1.) = 6 j.cz.
- półnuta z kropką (2.) = 3 j.cz.
- ćwierćnuta z kropką (4.) = 1,5 j.cz.
- ósemka z kropką (8.) = 3/4 j.cz.
- szesnastka z kropką (16.) = 3/8 j.cz.
- trzydziestodwójka z kropką (32.) = 3/16 j.cz.

Jeżeli n.p. takt 4/4 wypelnimy następującymi nutami (ewentualnie pauzami) : półnuta, ćwierćnuta, ósemka, 2 szesnastki, to suma j.cz. wyniesie 2 + 1 + 1/2 + 2x1/4 = 4, czyli takt jst wypełniony prawidłowo. Jeśli zaś piszemy w jakimś programie (edytorze nut), to w większości z nich kreski taktowe są stawiane automatycznie i takt nie zostanie zamknięty jeśli jest wypelniony nieprawidłowo.

Link do pobrania :
http://www.4shared.com/fi...i_oznaczen.html

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

drakonia.opx.pl